تحلیلی بر مواجهه سیاستی جریان انقلاب، با موضوع سلبریتیسم

موضوع سلبریتیسم یکی از مباحثی است که در سال های گذشته در جوامع و رسانه های مختلف به جهت تاثیر گذاری بالای این پدیده، مورد بحث قرار گرفته است. پدیده سلبریتیسم، یک پدیده اجتماعی ـ فرهنگی است و از آنجایی آغاز می شود که سلبریتی ها غیر از آن حیطه ای که در آن مهارت دارند و در آن به شهرت رسیدند، وارد کنشگری های دیگر می شوند. کالایی شدن و فردگرایی، تغییر ماهیت اوقات فراغت و مسائل دیگری مانند حمایت رسانه به ظهور سلبریتیسم کمک شایانی می کند. در حال حاضر باید به تاثیر پنهان پدیده سلبریتیسم  در بین مردم توجه شود، زیرا اگر به طور جدی به آن پرداخته نشود در بزنگاه های مختلف، هزینه سنگینی را بر جامعه تحمیل می کند.

ضرورت و اهداف پژوهش

در جریان حوادث پس از فوت خانم مهسا امینی در شهریورماه سال جاری، موضوعات اجتماعی متعددی محل بحث محافل نخبگانی و کارشناسی کشور قرار گرفت. یکی از جدی ترین آن ها، مداخله صریح و چشم گیر جامعه هنری و ورزشی در این اتفاقات بود، به نحوی که شاید برای اولین بار در تاریخ پس از انقلاب، رهبری و لیدری اعتراضات توسط بخشی از هنرمندان یا ورزشکاران در مرجع اجتماعی غیررسمی صورت گرفت. همین مساله باعث شد تا بار دیگر بسیاری از کارگزاران، تحلیل گران، اندیشه ورزان و کنشگران جریان انقلاب نسبت به سیاست های جمهوری اسلامی در قبال پدیده سلبریتی ها، به اظهار نظر پرداخته و تحلیل های سیاستی خود را ارائه نمودند. از این رو در این گزارش به بررسی ماهیت سلبریتی ها، عملکرد و تاثیر آن ها در جریانات سیاسی و  ارائه توصیه ها و پیشنهاداتی در این راستا پرداخته شده است.

ماهیت سلبریتی ها

سلبریتی شکل خاصی از شهرت است که اساسا ماهیتش با اشکال سنتی شهرت متفاوت بوده ولی در عصر حاضر، در حال غلبه بر همه اقسام دیگر است و این در صورتی است که اتفاقی که سلبریتی و فرهنگ آن برای جامعه رقم می زند بسیار عمیق تر و متفاوت تر از سایر موارد مشابه است. سلبریتی به طور کلی واجد ویژگی های متمایز کننده ای است که به صورت مختصر به برخی از آن ها اشاره می شود:

• ویژگی اول: شهرت یک سلبریتی لزوما به جهت تخصص یا حرفه ای خاص نیست. برای یک شخص مشهور توجه زمانی جلب می شود که کار یا خدمت قابل توجهی را صورت داده باشد اما سلبریتی ها که هدفشان صرفا جلب توجه است، هیچ دستاورد واقعی در کارشان نیست.
• ویژگی دوم: سلبریتی ها برخلاف سایر شخصیت های مشهور به یک عرصه خاص تعلق ندارند و از جایگاه و موقعیت خود برای تولید سرمایه اقتصادی یا اجتماعی در سایر عرصه ها بهره می برند.
• ویژگی سوم: نمایش، ماهیت اصلی زندگی یک سلبریتی است و موضوع نمایش هم روزمرگی آن هاست. نمایش روزمرگی یک سلبریتی مهم ترین ابزار او برای سرگرم نگاه داشتن مخاطبان و توسعه بخشیدن به خیل دنبال کنندگان است.

عامل اثر بخشی سلبریتی ها

سلبریتی یک پدیده جهانی است که در ایران همانند بسیاری از کشورهای دیگر برای کسب شهرت و تولید ثروت هیچ تکیه ای به ساختار حاکمیتی ندارد. ساختارهای  اقتصادی و اجتماعی امروز ما از یک سو مبتنی بر جهان سرمایه داری مصرفی بوده و از سوی دیگر به شدت در دالان جامعه ی نمایشی سازمان یافته است و سلبریتی ها محصول تعامل میان اقتضائات این دو در بازار مصرف گرا، شبکه های اجتماعی و رسانه های فراگیر است. اصلی ترین عامل قوام بخش به رسانه های جمعی، جست و جوی لذت و سرگرم کننده است و سلبریتی کسی است که دقیقا زندگی او برای مردم سرگرم کننده است، بنابراین طبیعی است که سلبریتی ها به مهم ترین صحنه پردازان رسانه های امروز مبدل می شوند، به نحوی که برای یک مدیر رسانه ای روشن است که ماهیت رسانه با بازتولید فرهنگ سلبریتی گره خورده است. هم چنین سلبریتی ها در شرایط حاضر برای مردم نقش یک تربیون را ایفا می کنند و دلیل آن نیز شهرت و محبوبیت آن ها و تعداد بالای فالورهای این قشر در فضای مجازی است. مردمی که صدایشان در رسانه ی ملی و خبرگزاری های رسمی شنیده نمی شود و مجوز دریافت کوچکترین تجمعات مسالمیت آمیز را هم دریافت نمی کنند، راهی به جز پناه بردن به سلبریتی ها و بیان حرف دل خود از مجرای پیچ های پرطرفدار آنان پیدا نمی کنند.

عملکرد سلبریتی ها

سلبریتی ها لیدر اغتشاشات و جریان اعتراضی اخیر بوده و این سردمداری به واسطه نفوذ دشمن و به خدمت گیری صفحات آن ها حاصل شده است. مواضع سیاسی اجتماعی سلبریتی ها عمدتا به سازوکار دریافت گرین کارت می ماند که در طی آن فرد متقاضی می بایست در عملکرد خود مواضع همسو با سیاست های کشوری مثل آمریکا داشته باشد، از این رو مواضع سیاسی و منفی سلبریتها علیه جمهوری اسلامی به علت فشارهای خارجی است تا بتوانند در اغتشاشات از آن ها استفاده کنند. مواضع سلبریتها تحت تاثیر سرویس های جاسوسی و سفارتخانه های کشورهای خارجی بوده و در این زمینه آموزش های لازم به آن ها در قالب برنامه های فرهنگی و آموزشی در کشور های خارجی داده می شود.

توصیه و راهکارهای پیشنهادی در جهت برخورد با جریانات سیاسی  پیش آمده

یکی از علت های احتمالی برای فراگیر شدن ورودهای سیاسی هنرمندان در بزنگاه ها، یک دست سازی جریان سیاسی کشور و فقدان تربیون های سیاست اعتراضی است. زمانی که تنها رسانه برای انتقال رویکردهای انتقادی به سیاست های حاکم بر کشور صفحات مجازی باشد نباید انتظار داشت که چهره های محبوب و مورد توجه مردم ورودهای سیاسی یا اجتماعی نداشته باشند. این در حالی است که علت و انگیزه ی بسیاری از این افراد اخذ گرین کارت و دریافت تابعیت از کشورهای دیگر است، از این رو در ابتدا باید به دنبال علت یابی دقیق این جریانات و آثار و نتایج آن ها بود.

در رویکردهای پیشنهادی جهت برخورد با جریانات سیاسی مقوله ای به نام افکار عمومی و جامعه وجود ندارد. یکی از علل ناکام ماندن اجرای سیاست های فرهنگی در ایران بی تفاوتی به اراده عمومی است. قانون فعلی عفاف و حجاب که بخشی از آن توسط پلیس امنیت اخلاقی اجرا می شود، نمونه واضحی از روحیه اجرای سیاست فارغ از توجه به زمینه روانی آن در جامعه است. پس از شکل گیری حوادث و اغتشاشات اخیر، بنابر توصیه بسیاری از صاحبان نفوذ و تربیون در جبهه انقلاب، برخی از پیام رسان ها و پلت فرم ها در حالت مسدودی به سر می برند و این در حالی است که افکار عمومی هیچ گونه آمادگی برای پذیرش یکباره این اقدام را ندارد. یکی از تبعات این رویه در فضای سیاست گذاران این است که به مرور اقتدار حاکمیتی برای مداخلات در امور فرهنگی- اجتماعی کاسته خواهد شد. در شرایطی که در دوران حاضر جامعه ایران تحت شدیدترین محاصره تبلیغی رسانه های معاند قرار دارد، اتخاذ هر سیاستی بیش از پیش نیازمند اجرای سناریوهایی است که نتیجه آن اقناع و همراهی جامعه باشد.

جمع بندی

پدیده سلبریتیسم، یک پدیده اجتماعی ـ فرهنگی است و از آنجایی آغاز می شود که سلبریتی ها غیر از آن حیطه ای که در آن مهارت دارند و در آن به شهرت رسیدند، وارد کنشگری های دیگر می شوند. سلبریتی ها برخلاف سایر شخصیت های مشهور به یک عرصه خاص تعلق ندارند و با نمایش زندگی روز مره خود قصد جلب توجه عموم مردم را دارند. یکی از علت های احتمالی برای فراگیر شدن ورودهای سیاسی هنرمندان در جریان سیاسی کشور فقدان تربیون های سیاست اعتراضی است، از این رو سلبریتی ها در شرایط حاضر برای مردم نقش یک تربیون را ایفا می کنند. از این رو اتخاذ هر سیاستی در جریان های سیاسی بیش از پیش نیازمند توجه به افکار و اراده عمومی است.

این مطالعه در کارگروه سیاستگذاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات باقرالعلوم (ع) با همکاری عبدالله صفری و مهدی افراز در سال ۱۴۰۱ انجام شده است.