وام ازدواج علیه معیشت خانواده یا زیاده خواهی بانک ها؟

به تازگی انتقادهایی از روند افزایش میزان وام ازدواج جوانان در برخی رسانه ها مطرح شده است. این رسانه ها ضمن انکار تاثیر وام ازدواج بر ترغیب جوانان به ازدواج، آن را موجب افزایش تورم و در نتیجه «علیه معیشت مردم» توصیف کرده‌اند. اما بررسی ها نشان می‌دهد کاهش آمار ازدواج جوانان دلایل دیگری دارد و تسهیلات کم بهره کنونی تنها مشوق جوانان برای این امر مهم در تشکیل خانواده است و نبود آن بر شدت کاهش آمار ازدواج خواهد افزود. علاوه بر این، منابع لازم برای تامین این تسهیلات از منابع قرض الحسنه مردم نزد بانک ها تامین می‌شود و به هیچ عنوان نمی‌تواند دلیلی بر افزایش پایه پولی یا ایجاد تورم باشد.

قدرت خرید وام ازدواج مهم است نه ارزش اسمی آن

در بررسی متغیرهای اقتصادی باید از خلط میان متغیر اسمی و حقیقی اجتناب کرد. آنچه که در این سال ها چند برابر شده است، صرفا ارزش اسمی وام است؛ در حالی که باید قدرت خرید وام مورد مقایسه قرار گیرد، چراکه اساس تصمیم افراد، قدرت خرید وام است. اگرچه از سال ۹۶ تا سال ۹۹ ارزش اسمی وام از ۱۰ میلیون تومان به ۵۰ میلیون تومان افزایش یافته است (افزایش ۵ برابری)، اما عامه مردم نیز این مفهوم ساده را درک کرده‌اند که قدرت خرید این وام، ۵ برابر نشده است و چه بسا حتی کاهش نیز یافته است. قیمت طلا در بازه مذکور افزایش بیش از ۱۰ برابری و قیمت مسکن نیز افزایش بیش از ۵ برابری داشته است.

روند تغییرات قیمت مسکن در سال‌های اخیر در نمودار زیر نشان داده شده است:

حتی اگر با تورم عمومی این سال‌ها نیز ارزش حقیقی (قدرت خرید) وام ۵۰ میلیونی سال ۹۹ را نسبت به وام ۱۰ میلیون تومانی سال ۹۶ محاسبه شود، افزایش محسوسی رخ نمی‌دهد. بنابراین مقایسه ارزش اسمی وام تنها یک مغالطه است و حتی مردم نیز مرتکب این اشتباه نمی‌شوند.

کاهش قدرت خرید مردم دلیل اصلی کاهش آمار ازدواج است

علاوه بر این بررسی ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر آنچه در کاهش میزان ازدواج ها موثر بوده، کاهش شدید قدرت خرید مردم در طی این سال‌ها و کاهش رشد حقیقی اقتصاد (کوچکتر شدن سفره مردم) بوده است، به طوری که درآمد سرانه حقیقی به یک سوم سال ۹۰ کاهش یافته است. در نمودار زیر این واقعیت نشان داده شده است.

نکته بعدی در اینجاست که اگرچه آمار ازدواج طی چند سال اخیر کاهش یافته است؛ اما درصورت نبود وام ازدواج، چه بسا مقدار این کاهش شدیدتر می‌شد. به عبارت ساده‌تر، اوضاع وخیم اقتصادی در چند سال اخیر، شرایط ازدواج را برای جوانان به شدت سخت نمود، اما در همین اوضاع وخیم نیز عده‌ زیادی با استفاده از همین وام ازدواج شرایط حداقلی زندگی را فراهم نموده و ازدواج کردند. حال درصورت نبود وام ازدواج، این تعداد نیز بر آمار جوانان مجرد بیش از پیش می‌افزود.

تحقیقات علمی حوزه ازدواج نیز نشان می‌دهد که اعطای وام ازدواج به عنوان یکی از عوامل موثر بر انگیزه جوانان، در تشکیل خانواده اثرگذار است و رابطه مثبت و معناداری با آن دارد. قلی پور و فرزانگان در سال ۲۰۱۵ در مقاله ای با عنوان «بحران ازدواج و هزینه های مسکن: شواهد تجربی از استان های ایران» در نشریه «مدلسازی سیاستی» به بررسی وضعیت ازدواج و عوامل موثر بر آن پرداخته و به نتیجه فوق دست یافته‌اند.

ضمن اینکه عوامل موثر بر میزان ازدواج، صرفا عوامل اقتصادی نیستند و بدون در ظر گرفتن سهم سایر عوامل فرهنگی و اجتماعی نمی‌توان برآورد دقیقی از سهم عوامل اقتصادی داشت.

آیا پرداخت تسهیلات قرض الحسنه ازدواج به تورم منجر می‌شود؟

باید توجه داشت منابع وام ازدواج از محل سپرده های جذب شده با نرخ سود صفر است (سپرده های قرض الحسنه و جاری)، منابعی که قانونا نیز باید صرف وام های قرض الحسنه شوند (حتی بانک ها از این محل نیز سود ۴ درصدی کسب می‌کنند). محاسبات نیز از کفایت این میزان منابع برای پوشش تمامی وام های ازدواج را تایید می‌کند و حتی منابع را بسیار بیشتر از مصارف برآورد می‌کنند. بنابراین در این وام نیازی به استفاده از منابع دیگر از جمله منابع بانک مرکزی نیست.

آنچه که منجر به مشکل فوق شده، استفاده بانک ها از منابع قرض الحسنه در راستای تسهیلات انتفاعی یا استفاده شخصی از این وام ها بوده است. به عبارت دیگر بانک ها با دادن تسهیلات غیرکارشناسی (و چه بسا غیرقانونی)، دچار کمبود منابع شده‌اند و اکنون قصد دارند این کمبود منابع را از این محل جبران کنند.

مهمتر اینکه برخلاف بسیاری از وام های کلان که عمدتا با انحراف و نکول همراه بوده‌اند، وام ازدواج کمترین انحراف و معوقات را داشته است.

به طور خلاصه وام ازدواج از جمله معدود وام هایی است که منابع آن پیش از مصارفش موجود است. آنچه که امروزه منجر به تورم شده است، تسهیلاتی است که از طریق خلق پول بانک ها پرداخت شده است؛ خلق پولی که نیازی به منابع پیشینی ندارد.

وام ازدواج تنها حمایت حاکمیت در تسهیل ازدواج

هرچند افزایش وام ازدواج، همه مشکلات جوانان در تشکیل خانواده را حل نمی‌کند و برای این مهم باید اقدامات متعددی صورت گیرد؛ اما بی شک تسهیل قابل توجهی در بر طرف شدن موانع اقتصادی ازدواج جوانان، به ویژه در شرایط فعلی ایجاد می‌کند و به عنوان «تنها حمایت قابل توجه کشور از ازدواج و تشکیل خانواده» محسوب می‌شود. آن هم در شرایطی که از این منظر آسیب های فراوانی هم جوانان و هم به کشور (از جهت کاهش جمعیت) وارد شده است. بنابراین در ادامه مسیر گذشته، ضروری است در سال جاری نیز تسهیلات قرض الحسنه ازدواج متناسب با افزایش هزینه ها بهبود یابد.

پی‌نوشت: این یادداشت توسط محمد قائدامینی برای اندیشکده اقتصاد مقاومتی نوشته شده است.