مروری بر مصادیق تاثیر اندیشکده ها در سال ۱۴۰۰

به گزارش گروه خبر جامعه اندیشکده ها؛ امروزه اتخاذ تصمیم در عالم سیاست با پشتوانه مطالعاتی و پژوهشی نه تنها بدیهی بلکه ضروری شده است. و این کاری است که اندیشکده ها انجام می‌دهند.

رد پای اندیشکده ها در سیاست های جاری کشورها را در دو محور می‌توان دنبال می‌کرد. نخست «مداخله پیشینی» است؛ به این معنی که اندیشکده ها پیش از آغاز هر روند و اِعمال هر سیاستی می‌توانند بر جهت گیری ها و روش انجام آن سیاست ها تاثیر بگذارند. و دوم «مداخله پسینی» است؛ به این معنا که اندیشکده ها می‌توانند نتایج و پیامدهای یک تصمیم یا سیاست را پیش روی سیاستگذاران و سیاستمداران بگذارند و از طریق توصیف، شمایی از وضعیت موجود را ارائه و نسبت آن با اهداف و ارزش ها را بررسی کنند.

مداخله پیشینی اندیشکده ها وقتی است که یک ایده یا نظریه سیاستی از محافل اندیشکده ای و سیاست پژوهی به عرصه عمل منتقل می‌شود. فارغ از ارزش گذاری های مثبت و منفی که می‌تواند بر ایده ها و سیاست ها بار شود، اندیشکده ها می‌توانند خالق ایده های سیاستی و در ادامه عامل سیاست ها باشند. به ایفای این نقش توسط اندیشکده ها، #تاثیراندیشکده می‌گوییم.

ایده ها در روند فعالیت اندیشکده ها، پخته و چندوجهی می‌شوند و به سیاستگذار یا سیاستمدار این کمک را می‌رسانند که از پیامدهای منفی آن سیاست مصون یا دست کم مطلع شوند.

این نوع نفوذ و اثرگذاریِ عرصه سیاست پژوهی بر ساحت سیاست ورزی در ایران، عرصه ای نوپا و نیازمند رشد به نظر می‌رسد. با این حال هم‌اکنون نیز ارتباط برخی از سیاست های جاری با سیاست اندیشی های اندیشکده ای قابل شناسایی و بررسی است.

در این گزارش سعی شده است آنچه به صورت پراکنده در طول سال به عنوان #تاثیراندیشکده در مجموعه «جامعه اندیشکده ها» دنبال شده است، به صورت تجمیع شده انتشار یابد.

در این مجموعه با نظر به دامنه مفهومی واژه Impact به جای عبارت «اثرگذاری» از «تاثیر» استفاده شده است. «اثر» آنگونه که در پارادایم پوزیتیویستی مد نظر قرار می‌گیرد، نوعی از «نشان» و «نقطه‌زنی» را نشان می‌دهد که ابعاد متعدد و دامنه نفوذ را نشان نمی‌دهد. در مقابل واژه «تاثیر» آنگونه که در پارادایم تفسیری مستفاد می‌شود، به «کارایی» و «فعل و انفعال» نظر دارد که به خوبی می‌تواند چندبعدی بودن و فرآیندی بودن اثرگذاری را نشان دهد.

با این توضیح، در ادامه مروری بر #تاثیراندیشکده در سال ۱۴۰۰ را می‌خوانید.

راهبری صنعت خودرو با مشاوره اندیشکده سیاستگذاری امیرکبیر

آخرین روزهای شهریور ۱۴۰۰ مصادف بود با موافقت مجلس شورای اسلامی با طرح ساماندهی صنعت خودرو. در حالیکه رسانه ها بر آزادسازی واردات خودرو در این طرح مانور می‌دادند، اندیشکده سیاستگذاری امیرکبیر بلافاصله در بیانیه ای به مصوبه جدید مجلس اعتراض کرد. محور واکنش اندیشکده امیرکبیر به تصمیم مجلس، التهابی بود که این مصوبه به بازار خودرو تحمیل می‌کرد. پس از این بیانیه و توقف طرح در مجلس، این اندیشکده از «برنامه عملیاتی تحول صنعت خودرو»ی خود رونمایی کرد؛ برنامه ای که ۸ سال کار کارشناسی را یدک می‌کشید. برگزاری جلسات تخصصی برای بررسی محورهای این برنامه، اقدام دیگر اندیشکده امیرکبیر در رصد و پاسبانی از صنعت خودرو در ایران بود.

گرچه در تدوین طرح اولیه تحول صنعت خودرو، اندیشکده سیاستگذاری امیرکبیر و شبکه کانون های تفکر ایران (ایتان) نقش داشتند؛ اما با اصلاحاتی که کمیسیون صنایع و معادن بر آن اِعمال کرده بود، دچار تغییر شده بود. توقف یکی از بزرگترین طرح های صنعتی کشور و راهبری این طرح، #تاثیراندیشکده مربوط به اندیشکده سیاستگذاری امیرکبیر است.

حساسیت اندیشکده حکمرانی شریف نسبت به اصلاح یارانه بنزین

صبح جمعه ۲۴ آبان ۹۸، محافل سیاستگذاری کشور شوک عظیمی را تجربه کردند: واکنش اعتراضی مردم نسبت به افزایش یک‌شبه قیمت بنزین بیش از پیش‌بینی‌ها بود و برای بار هزارم شکاف سیاست پژوهی و سیاستگذاری در کشور را به رخ کشید.

اندیشکده حکمرانی شریف از جمله مراکز سیاست پژوهی بود که بر اساس مطالعات پردامنه درباره یارانه بنزین و سناریوسازی، به کمک دستگاه سیاستگذاری کشور آمد. طرح اندیشکده حکمرانی شریف اختصاص سهمیه بنزین به هر فرد به جای هر خودرو بود. این طرح با تمام جزئیاتش، اولا اصلاح قیمت بنزین و دوما مردمی سازی سیاست بنزینی کشور را دنبال می‌کرد.

محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس جمهور، بهمن ۱۴۰۰ طی نامه ای از سرپرست دانشگاه صنعتی شریف قدردانی کرد؛ محور تقدیر معاون رئیس جمهور، همکاری اندیشکده حکمرانی شریف در تدوین طرح اصلاح یارانه بنزین بود.

کاهش التهابات با موضوع بنزین و همکاری با دولت در اصلاح یارانه بنزین، #تاثیراندیشکده با محوریت اندیشکده حکمرانی شریف را می‌رساند.

صدور شناسنامه برای فرزندان مادرایرانی با پیگیری های انجمن دیاران

در باب چالش های زیست مهاجران در ایران، هر روز ابعاد تازه‌ای مطرح می‌شود؛ اما این انجمن دیاران بود که بر نداشتن هویت رسمی فرزندان مهاجران انگشت تاکید گذاشت. دیاران مسئله فقدان هویت رسمی و بی شناسنامگی افرادی که مادر ایرانی و پدر غیرایرانی دارند، را به مثابه معضلی اجتماعی امنیتی فرهنگی دنبال کرد. که در نهایت در تیر ۱۴۰۰ نخستین شناسنامه برای فرزندان زیر ۱۸ سالِ حاصل از ازدواج زن ایرانی با تبعه غیرایرانی صادر شد.

بنابراین جمعیت قابل توجهی از مهاجران که از هویت رسمی و قانونی در کشور محروم بودند و همین بی هویتی و عدم ثبت اطلاعات شخصی آن‌ها می‌توانست مسائل اجتماعی-فرهنگی، هویتی-روانشناختی و امنیتی-سیاسی را موجب شود، با شناخت مسئله توسط دیاران و پیگیری مسئله تا اجرای آن، دارای شناسنامه شدند. در این اتفاق به صورت مستقیم با #تاثیراندیشکده توسط انجمن دیاران مواجهیم.

افزایش سالیانه وام ازدواج با مطالعات آماری اندیشکده اقتصاد مقاومتی

مجتبی توانگر، عضو کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۰ در مجلس دهم، بررسی های کارشناسی پیشنهاد افزایش وام ازدواج و پرداخت وام فرزندآوری در مجلس را بر مبنای مطالعات کارشناسی و آماری اندیشکده اقتصاد مقاومتی دانسته است.

در لایحه پیش نویس اولیه افزایش وام ازدواج که توسط دولت تدوین شده بود، رقم ۷۰ میلیون ذکر شده بود. اما اکنون و برای سال ۱۴۰۱ وام ازدواج به ۱۰۰ میلیون و ۱۵۰ میلیون برای زوج های جوان افزایش می‌یابد. این ارقام در لایحه بودجه ۱۴۰۱ ثبت و تصویب شده است.

اهمیت و ضرورت وام ازدواج در راستای سیاست های کلی نظام از جمله سیاست های افزایش جمعیت، قرار دارد که جلب توجه به اِعمال افزایش سالیانه آن #تاثیراندیشکده مربوط به اندیشکده اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود.

صیانت مرکز پژوهش های مجلس از حقوق کاربرای فضای مجازی

پر سروصداترین طرحی که مجلس یازدهم روی آن کار کرد طرح موسوم به «صیانت» بود که در ابتدا با عنوان «طرح ساماندهی پیام رسان های اجتماعی» معرفی شد و سپس به «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام رسان های اجتماعی» و در نهایت به «طرح حمایت از حقوق کاربران فضای مجازی و خدمات پایه کاربردی» تغییر نام داد. این طرح اینک در مجامع بررسی و تصمیم گیری با عنوان «نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی» شناخته می‌شود.

از ابتدای ورود این طرح به مجلس، حساسیت های اجتماعی مانعی جدی برای به ثمر رسیدن آن محسوب می‌شد؛ اما این مرکز پژوهش های مجلس و شخص ریاست این اندیشکده بود که با ارائه ایرادات اساسی، مغایرت این طرح با قانون اساسی را یادآور شد. مرکز پژوهش های مجلس، ابعاد اجتماعی منفی این طرح را صریحا متذکر شد و یک روز پس از تصویب، ابطال آن را موجب شد.

اقدام رئیس مرکز پژوهش های مجلس در نگارش نامه ای درباره این طرح و انتشار عمومی آن، #تاثیراندیشکده مرکز پژوهش های مجلس در طرحی با ابعاد اجتماعی بالا محسوب می‌شود.

تلاش انجمن دیاران برای بهبود زیست نخبگان مهاجر در ایران

انجمن دیاران در اقدامی دیگر به بُعد دیگری از زیست مهاجران در ایران توجه نشان داده و بر مسائلی که مهاجران نخبه و محصل با آن مواجهند، تمرکز کرده است.

برنامه همکاری با متخصصان و کارآفرینان بین‌المللی قریب یک سال است که با همکاری انجمن دیاران توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری راه‌اندازی شده است. این برنامه ابعاد متعددی از زیست نخبگان مهاجر در ایران را دربرمی‌گیرد. از جمله اینکه ظرفیت پذیرش نخبگان افغانستانی در دانشگاه‌های ایرانی را افزایش داده است. همچنین برای بیش از ۴۰۰ مهاجر نخبه، ویزای اقامات ۵ ساله صادر شده است.

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در تابستان ۱۴۰۰ در متنی که در اختیار رسانه‌ها قرار داد، مقدمات و ابعاد این برنامه را شرح و انتشار داده است.

بهره برداری از ظرفیت نخبگان مهاجر در ایران نیازمند برداشتن گام نخست یعنی بهبود شرایط زیستی آن‌ها بود که مصداقی از #تاثیراندیشکده با پیگیری انجمن دیاران است.

نقش اندیشکده دیپلماسی اقتصادی در تشکیل کمیته دیپلماسی اقتصادی

چرخش به شرق، ایده‌ای بود که پس از عهدشکنی‌های امریکا و کارشکنی های سایر کشورها در جریان مذاکرات در سپهر تحلیلی ایران طنین جدی یافت. در پی این ایده، صورت بندی هایی نظری شکل گرفت که به دنبال آن ایده «دیپلماسی اقتصادی» به عنوان بدیل مذاکره شناخته شد. بنابراین کمیته دیپلماسی اقتصادی در مجلس شورای اسلامی تشکیل شد.

این کمیته در مجلس دهم ذیل کمیسیون اقتصادی تشکیل شد و با رسیدن به درک جامع تری از ایده دیپلماسی اقتصادی در مجلس یازدهم به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی انتقال یافت.

عباس مقتدایی، نائب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در کنفرانس ملی «دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی؛ فرصت‌ها وچالش‌های ۱۴۰۰-۱۴۰۱» درباره پیگیری‌های علمی دانشگاه امام صادق (ع) در تغییر نگاه دولت سیزدهم و مجلس یازدهم به کشورهای همسایه صحبت کرده است. فعالیت اندیشکده دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) در این راستا، همان #تاثیراندیشکده ای است که از آن صحبت می‌کنیم.

اهتمام بنیاد توسعه فردا جهت تسهیل کسب و کارهای مردمی

آخرین روزهای اسفند ۱۴۰۰ مجلس شورای اسلامی طرحی را تصویب کرد که از مرداد ۹۹ بین مجلس و شورای نگهبان در تردد بود! طرح تسهیل صدور برخی مجوزهای کسب و کار.

این طرح در مدت یک سال و نیم از آغاز تا تصویب آن، موافقان و مخالفان بسیاری داشت. بنیاد توسعه فردا در مجموعه‌ای پنج جلدی به «درددل کسب و کارهای مردم» پرداخته است. محسن دهنوی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، اواخر شهریور ۱۴۰۰ در جریان بررسی طرح در صحن علنی مجلس به معرفی جلد چهارم این مجموعه با عنوان «درددل کسب و کارهای مردم با نهادهای متولی صدور مجوز» پرداخت.

این طرح واپسین روزهای ۱۴۰۰ پس از بررسی در مجلس احتمالا برای بار آخر جهت تایید به شورای نگهبان ارجاع داده شد. استناد به کتابی پژوهشی در بزرگترین مجمع تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری کشور، #تاثیراندیشکده مربوط به بنیاد توسعه فردا را نشان می‌دهد.

شفاف و مشارکتی شدن نظارت بر دستگاه های اجرایی با همکاری اندیشکده شفافیت

فرآیند نظارت و ارزیابی بر عملکرد دستگاه های اجرایی، سال هاست که با مشارکت سازمان ها و دستگاه ها شاخص گذاری و اِعمال می‌شود. از باگ های این نوع ارزیابی، خوداظهاری و تعیین شاخص های نادقیق بوده است. اندیشکده شفافیت با طراحی «سامانه شفافیت» برای دستگاه های اجرایی، نظارت عمومی را ممکن و نظارت نخبگانی را تسهیل کرده است.

شورای اجرایی فناوری اطلاعات طی مصوبه ای تمام دستگاه های اجرایی را ملزم به راه اندازی سامانه شفافیت کرده است. بنابراین نظارت و ارزیابی به جای درون دولتی، به شکلی فراگیر، عمومی و خارج از دولت ممکن شده است.

اندیشکده شفافیت برای ایران با این طرح #تاثیراندیشکده در حوزه حکمرانی را بروز داده است.