بررسی وضعیت گردشگری در شهرستان آستارا

توسعه صنعت گردشگری نیازمند آگاهی و شناخت کافی از مسائل و وضعیت زیرساخت‌ ها و محصولات گردشگری است. بدون آگاهی از امکانات موجود در هر منطقه، برنامه ‌ریزی در زمینه‌ توسعه‌ گردشگری ممکن نخواهد بود. شهرستان آستارا یکی از مکان ‌هایی است که دارای ظرفیت ‌های فراوانی در زمینه‌ گردشگری است؛ اما اماکن گردشگری آن در اغلب زمینه‌ ها با کمبود امکانات و تسهیلات لازم برای جذب گردشگران مواجه است که بدین سبب نتوانسته علی رغم ظرفیت‌ های فوق العاده در این زمینه موفقیتی حاصل کند؛ لذا به منظور تحولی سازنده و پویا، برنامه ‌ریزی و تهیه و اجرای طرح جامع گردشگری در سطح شهرستان با استفاده از داده ‌های کارشناسانه، می‌ تواند امکان فعال شدن این ظرفیت را فراهم کند.

ضرورت و اهداف پژوهش

گردشگری یکی از بخش ‌هایی است که به دلیل تاثیرات مثبت اجتماعی فرهنگی و اقتصادی، امروزه مورد توجه جدی کشورهای مختلف قرار گرفته است. کشورهای مقصد برای جذب گردشگران باید با توجه به ویژگی ‌های فرهنگی و جغرافیایی خود نسبت به فراهم آوردن زیرساخت ‌های لازم اقدام کنند. شهرستان آستارا یکی از مناطقی است که با داشتن جاذبه‌ های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و طبیعی سبب جذب گردشگران از اقصی نقاط ایران و حتی خارج از کشور و توسعه شهر شده است؛ اما با این وجود، این شهرستان در اغلب زمینه ها با کمبود امکانات و تسهیلات گردشگری مواجه است. پژوهش حاضر با هدف تجزیه و تحلیل امکانات لازم برای گردشگران و نقش آن در توسعه شهر آستارا انجام شده است. شناسایی عواملی که باعث شده اند این منطقه علی رغم برخورداری از مواهب تاریخی و طبیعی (که در سایر مناطق دنیا به بخش‌های اقتصادی پردرآمد تبدیل شده است) نتواند از این ظرفیت ‌ها بهره‌ی لازم را ببرد، مهم ‌ترین مسئله ‌ای است که پژوهش بدان پرداخته است.

روش شناسی پژوهش

تحقیق حاضر از نوع کاربردی و روش بررسی در آن توصیفی-تحلیلی است؛ ابزار اصلی پژوهش پرسشنامه محقق ساخته با ۳۶ متغیر است که با بررسی پیشینه پژوهش و مبانی نظری تحقیق تدوین شده اند. داده‌ های مورد نظر پژوهش از طریق مطالعات اسنادی و همچنین مشاهده مستقیم، برداشت ‌های میدانی و تنظیم پرسشنامه از اهالی و مسئولین اداری در محدوده مورد مطالعه جمع آوری و مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته است. ابزار تحقیق مرتبط با فرضیه ‌های تحقیق بوده که روایی محتوایی ابزار پژوهش با نظر متخصصان و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان ۰.۹۸ به تایید رسیده است.

معرفی محدوده مورد مطالعه

شهرستان آستارا در دامنه‌ های شرقی کوه‌ های تالش و در ساحل غربی دریای خزر قرار گرفته است. میزان رطوبت نسبی در منطقه بین ۷۳ و ۸۷ درصد در نوسان است. آستارا جز اقلیم مرطوب تقسیم بندی شده است؛ بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ آستارا دارای جمعیت ۹۱۲۵۷ نفر و ۲۸۷۴۲ خانوار است. زبان بیشتر مردم آستارا ترکی آذربایجانی‌ است و حدود ۹۲ درصد از مردم این شهرستان باسواد هستند. دین و مذهب بیشتر مردم آستارا مسلمان و شیعه است و عده کمی از اهل سنت هستند. شغل اکثر مردم صادرات یا واردات کالا از جمهوری آذربایجان و کشاورزی است. تراکم جمعیت در این استان نسبتا بالا بوده و حدود ۲۱۲ نفر در هر کیلومتر مربع است. از ظرفیت ‌های مکانی آستارا می‌ توان به قرار داشتن در نقطه مرزی ایران با آذربایجان، تنها راه ترانزیتی زمینی خلیج فارس با کشورهای قفقاز، دسترسی آسان به امکانات خطوط انتقال گاز و برق، طبیعت مساعد و دسترسی به بزرگراه‌ های مهم کشور اشاره کرد.

در ارتباط با وضعیت زیرساخت ‌های گردشگری آستارا باید گفت بخش اعظم راه‌ های آن آسفالته است و فقط ۱۶.۴۸ کیلومتر از راه‌ های شهرستان خاکی هستند. در کل آستارا از نظر واحدهای اقامتی به نسبت وسعت و جمعیت از وضعیت خوبی برخوردار است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۷ تعداد کل تخت‌ های اقامتی شهرستان در واحدهای مختلف اقامتی حدود ۵۱۵ تخت است. شهرستان آستارا در سال ۱۳۹۷ حدود ۲۷ واحد پذیرایی بین راهی داشته است و تعداد تورهای گردشگری داخلی و خارجی ورودی به آستارا حدود ۳۱۹ تور بوده است. مرز زمینی آستارا یکی از مبادی ورودی مهم به استان گیلان است که حدود ۱۹.۶۲ درصد ورودی به این استان را تشکیل می ‌دهد.

بررسی وضعیت گردشگری در آستارا

گردشگری در شهرستان آستارا پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و محیطی متعددی را در پی داشته است. علی رغم اینکه یکی از عوامل توسعه گردشگری در یک منطقه زیرساخت های مورد نیاز این صنعت است و این موضوع تاثیر بسزایی در تبدیل منابع به جاذبه گردشگری دارند؛ اما اماکن گردشگری شهرستان آستارا در اغلب زمینه ها با کمبود امکانات و تسهیلات لازم برای جذب گردشگران مواجه است. برخلاف جایگاه شهرستان آستارا در گردشگری استان گیلان و برخورداری از امکانات و تسهیلات متنوع نسبت به بسیاری از شهرها و همچنین به دلیل ورود حجم زیاد گردشگران به این شهرستان از جمهوری آذربایجان و جمهوری های قفقاز، امکانات موجود در مواقع پیک گردشگری پاسخگوی این حجم از گردشگران نیست و کمبودهایی در این زمینه احساس می شود.

شهرستان آستارا همانند بسیاری دیگر از شهرهای ایران با داشتن جاذبه های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، موقعیت تفریحی و گذران اوقات فراغت ناشی از وجود دریای خزر، تالاب استیل، گردنه حیران و بازارچه ساحلی، آبشارها همجواری با جمهوری آذربایجان و کشورهای حوزه قفقاز و… سبب جذب گردشگران از اقصی نقاط ایران و توسعه شهرستان شده است. روستاهای متعدد و با قابلیت گردشگر پذیری در بخش ساحلی کوهپایه و کوهستان از استعداد بسیار بالایی برای توسعه در بخش گردشگری برخوردار است. با توجه به توسعه گردشگری در شهرستان آستارا، ساکنین از کمبود تسهیلات رفاهی خدماتی و تفریحی ناراضی اند. عدم تامین رضایت جامعه محلی در بلندمدت دارای عواقب جبران ناپذیری خواهد بود. یکی از نقاط قوت در این شهرستان واحدهای اقامتی به نسبت وسعت و جمعیت بوده و به صورت کلی شهرستان آستارا، از این نظر وضعیت مناسبی دارد.

راهکارهایی به منظور توسعه گردشگری در آستارا

با عنایت به نتایج بدست آمده و کمبود امکانات و تسهیلات لازم برای جذب گردشگران، به منظور تحولی سازنده و پویا، برنامه ریزی و تهیه و اجرای طرح جامع گردشگری در سطح شهرستان تامین امکانات و خدمات مورد نیاز گردشگری و تقویت زیرساخت ها و محصولات گردشگری می تواند موجب پویایی هرچه بیشتر آستارا و امکان جذب گردشگر بیشتر را فراهم کند. به همین منظور، پیشنهادهای زیر می توانند راهگشای توسعه گردشگری در این شهرستان قرار گیرند:

• استفاده از فنون و مهارت‌های بازاریابی گردشگری و انتصاب مدیران متخصص در این امر؛
• توزیع مناسب زیرساخت ‌های گردشگری از قبیل هتل ‌ها و مهمانسرا و ارتقای کیفیت زیرساخت ‌های موجود؛
• برگزاری جشنواره ‌ها و نمایشگاه ‌های دائمی و فصلی و توسعه بازارهای محلی؛
• ایجاد رستوران ‌های سنتی بیشتر برای معرفی غذاها، توسعه صنایع دستی و توسعه بازارهای محلی؛
• آموزش فعالان گردشگری با هدف ارائه خدمات بهتر؛
• تبدیل شهرستان به یکی از قطب‌ های مهم توریسم سلامت؛
• آغاز فعالیت منطقه ویژه اقتصادی بندر مرزی آستارا ایجاد و توسعه خوشه‌های گردشگری و خدمات؛
• تسریع تکمیل پروژه‌ های نیمه تمام اقتصادی و عمرانی مانند بزرگراه تالش آستارا توسعه و گسترش اسکله و اجرای فاز بعدی اسکله بندر آستارا و غیره.

جمع بندی

شهرستان آستارا یکی از مناطقی است که با داشتن جاذبه‌ های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و طبیعی سبب جذب گردشگران از اقصی نقاط ایران و حتی خارج از کشور و توسعه شهر شده است؛ اما با این وجود، این شهرستان در اغلب زمینه ها با کمبود امکانات و تسهیلات گردشگری مواجه است. پژوهش حاضر با هدف تجزیه و تحلیل امکانات لازم برای گردشگران و نقش آن در توسعه شهر آستارا انجام شده است. بررسی وضعیت گردشگری در این شهر نشان می دهد که علی رغم جایگاه شهرستان آستارا در گردشگری استان گیلان و برخورداری از امکانات و تسهیلات متنوع نسبت به بسیاری از شهرها و همچنین به دلیل ورود حجم زیاد گردشگران به این شهرستان از جمهوری آذربایجان و جمهوری های قفقاز، امکانات موجود در مواقع اوج گردشگری، پاسخگوی این حجم از گردشگران نیست. لذا توزیع مناسب زیرساخت ‌های گردشگری از قبیل هتل ‌ها و مهمانسرا و ارتقای کیفیت زیرساخت ‌های موجود ازجمله راهکارهای پیشنهادی این پژوهش برای رفع این مشکلات است.

این مطالعه در اندیشکده خانه پیشرفت و توسعه آستارا با همکاری ماریا نهاوند پور، محسن رنجبر و حسین مجتبی زاده در سال ۱۴۰۰ انجام شده ‌است.