بررسی عرضه پول دیجیتال توسط بانک مرکزی

ایده پول دیجیتال بانک مرکزی(CBCD) سال هاست که وجود دارد و به دو دهه قبل از پیدایش بیت کوین برمی گردد؛ هرچند، این مفهوم طی چند سال اخیر برجسته شده است. این موضوع اساسا به دلیل پیشرفت های عرصه فناوری امور مالی نظیر توسعه فناوری بلاک چین است که صدور توکن های دیجیتال را امکان پذیر ساخته است. بانک مرکزی ایران و دولت ایران نیز به طور مشترک درحال توسعه یک ارز دیجیتال ملی برای دور زدن تحریم های اقتصادی اعمال شده توسط ایالات متحده و تسهیل معاملات مرزی هستند. پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته ای، ایران به طور فعال توسعه پول دیجیتال ملی را دنبال کرد و تصمیم بر این شد که فناوری بلاک چین با بانک مرکزی ادغام شود تا ارز رمزنگاری شده را در بانک های داخلی انجام گیرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

بعد از بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ پول های دیجیتال و فراگیری روزافزون آن ها و تبعاتی که بر سیاست پولی هر کشور دارند، لزوم به کارگیری آن ها از طرف دستگاه های حاکمیتی خصوصا بانک مرکزی را در راستای اهداف حاکمیتی و نظارتی بیشتر کرده است. ازجمله اهداف بانک های مرکزی مختلف، افزایش کنترل در خصوص انتقال اعتبار، بین المللی کردن ارز ملی و حتی تغییر در معماری سیستم پولی است. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز با بررسی این روند جدید جهانی و متمرکز شدن بر الگوهای مختلف، در پی انتخاب بهترین راهبرد ممکن در این حوزه است و ویرایش اولیه سند جامع رمز پول را تهیه کرده است، لذا پژوهش حاضر به بررسی چالش ها و فرصت های طراحی این پول توسط بانک مرکزی پرداخته است.

آشنایی با پول دیجیتال بانک مرکزی

امروزه مردم می توانند پول چاپ شده بانک مرکزی کشورشان را در قالب اسکناس داشته باشند، اما این درحالی است که فقط بانکها و دیگر موسسه های مالی معین میتوانند پول الکترونیکی بانک مرکزی را در قالب اندوخته بانک مرکزی داشته باشند. پول دیجیتال بانک مرکزی شکل الکترونیکی پول بانک مرکزی است که اشخاص و کسب و کارها میتوانند از آن برای پرداختها و ذخیره ارزش استفاده کنند. این دسترسی گسترده تر به پول بانک مرکزی میتواند موقعیتهای جدیدی برای پرداخت ایجاد کرده و ثبات مالی و پولی بانک را حفظ کند. پول دیجیتال بانک مرکزی نیازمند ایجاد زیرساختی است که بتواند در پرداختها استفاده شود. این زیرساخت از داده هایی که پول دیجیتال بانک مرکزی روی آنها ثبت میشود تا برنامه ها و دستگاه های پایانه فروش که برای انجام پرداختها به کار میروند، شامل هر چیزی میشود. پول دیجیتال بانک مرکزی راه دیگری برای پرداخت به کاربران ارائه میدهد که بسیار سریع تر و کارآمدتر است و باگذشت زمان، کاربردهای جدیدی به آن اضافه می شود.

مراحل طراحی پول دیجیتال بانک مرکزی

چهار گام مهم در طراحی پول دیجیتال بانک مرکزی موردتوجه است:

• درک موقعیت ها و چالش های پول دیجیتال بانک مرکزی: باید از موقعیت هایی که با معرفی پول دیجیتال بانک مرکزی به دست می آید و چالش هایی که به مدیریت نیاز دارند، درک درستی وجود داشته باشد؛
• تعیین هدف کلی هر طرحی از پول دیجیتال بانک مرکزی: این هدف کلی باید از اهداف بانکی و مالی پیروی کند و دیگر اهداف سیاست عمومی را در نظر گرفته و افراد را از اصول طراحی که پول دیجیتال بانک مرکزی باید رعایت نماید، آگاه می کند؛
• بررسی سه جنبه اصلی طراحی: برای طراحی پول دیجیتال بانک مرکزی سه جنبۀ اصلی (کاربردی، اقتصادی و مقرراتی) وجود دارد که باید بررسی شود و هر تصمیمی که در این زمینه ها گرفته می شود، روی انتخاب هایی که صورت می گیرند اثر خواهد گذاشت؛
• فناوری طراحی پول دیجیتال بانک مرکزی: با توجه به مدل خاصی از پول دیجیتال بانک مرکزی، لازم است فناوری ای که می تواند اصول طراحی و الزامات عملکردی را برآورده کند شناخته شود. باید دربارۀ تعامل های فناورانه که در میان اصول طراحی این پول جای دارند، بررسی های لازم انجام شود.

چالش های عرضه پول دیجیتال بانک مرکزی

به طور گسترده اطلاع از این که پولهای دیجیتال خرد و عمده بانکهای مرکزی برای اقتصاد مزایا و بازدهی به ارمغان می آورند وجود دارد؛ اما این ارزها هنوز مفهوم تازه ای هستند و سؤالات و خطرات زیادی درباره شان مطرح است. ملاحظات قانونی و مقرراتی وجود دارند که باید پیش از پیشبرد پیشرفت پولهای دیجیتال، آنها را حل کرد. از همین رو خطرهای گوناگون این ارزها به اختصار در این بخش بیان می شوند:

حریم‌خصوصی‌داده ها

 اطلاعات خصوصی ممکن است در اختیار دارندگان پول دیجیتال قرار بگیرد. این امر، به ویژه در مورد توکن های پول دیجیتال خرد صدق میکند؛ بنابراین، ذخیره حجم بالایی از اطلاعات در یک سیستم متمرکز، همواره جای سؤال دارد.

اقدامات ‌ضد‌ پولشویی/‌شناخت ‌مشتری

خطر مرتبط با احتمال استفاده از پول دیجیتال برای مقابله با پولشویی، تحریم ها و مقررات مقابله با اعتبار مالی تروریستها (اقدامات ضد پولشویی شناخت مشتری)، شایان توجه است. نوآوریهای مالی نوپا مانند پول دیجیتال بانک مرکزی احتمالا خطرات مالی جدیدی به همراه می آورند و بنابراین، برای آنکه بتوان از آنها در رابطه با مقررات و روندهای تائید صلاحیت استفاده کرد، باید اصلاح شوند. پیامد پرداخت های برون مرزی بر الزامات ضد پولشویی شناخت مشتری نیز باید به دقت بررسی شود.

امنیت‌ سایبری

 با توجه به افزایش روزافزون حملات سایبری در چند سال گذشته، «امنیت» باید جزء اساسی یک سیستم پول دیجیتال بانک مرکزی باشد. هرچند تهدیدهای سایبری پیشتر نیز بخشی از خطرات نظام رایج پرداخت، نقل و انتقال و تسویه حساب بوده اند، اما ورود پول دیجیتال خرد پایداری سایبری را به شیوه ای کاملا متفاوت دچار چالش میکند؛ به ویژه اینکه یک مدل پول دیجیتال برای شرکت شمار بالایی از افراد، آزاد است. این مسئله، به دلیل فراهم کردن نقاط متعدد حمله، سیستم را آسیب پذیرتر میکند.

فرصت های پول دیجیتال بانک مرکزی

پول دیجیتال بانک مرکزی به طرقی می تواند اهداف بانک مرکزی برای حفظ ثبات مالی و پولی را پشتیبانی کند؛ این امر، با ایجاد شکل جدیدی از پول و زیرساخت های پرداختی محقق می شود. برخی از این راه ها عبارتند از:

پشتیبانی از چشم انداز پرداخت پایدار

امروزه نظام های پرداخت الکترونیک، بالاترین سطح امنیت و پایداری را دارد. البته تغییر گرایش از پول نقد به سمت پرداخت های الکترونیک، میزان اعتماد به نظام پرداخت الکترونیک را افزایش داده که برای نظام پرداخت، تنوع و پایداری را به همراه دارد. پول دیجیتال بانک مرکزی می تواند با ایجاد پرداخت های پایدار و فراهم آوردن خدمات پرداخت مرکزی خارج از نظام بانکی تجاری، ثبات مالی را بهبود ببخشد. با ارائه روش جدیدی برای پرداخت، امکان تنوع انتخاب مردم در پرداخت، به خصوص در نظام تجارت الکترونیک (که پول نقد استفاده نمی شود) بیشتر می شود.

رسیدگی به پیامد های کاهش پول نقد

اگر پول نقد فیزیکی از چرخۀ مصرف عمومی خارج شود، ویژگی های خاص آن از میان می روند. پول نقد در گنجایش مالی نقش مهمی دارد. حریم خصوصی و گنجایش مالی مستقیما از وظایف بانک نیستند، اما ازآنجاکه برای کل جامعه مهم هستند، بانک باید آن ها را در نظر بگیرد. برای نمونه اگر پول دیجیتال بانک مرکزی به خوبی طراحی شده باشد، با دسترسی به دامنه گسترده تری از افراد مخصوصا در قالب های گوناگون (تا راه حل های بخش خصوصی)، میتواند به بهبود گنجایش مالی در دنیای بیش از پیش دیجیتال نیز کمک کند.

بهبود دسترسی و کاربرد پول بانک مرکزی

امروزه اشخاص و کسب و کارها کسب و کارهای غیرمالی فقط میتوانند از شکل اسکناسی پول بانک مرکزی استفاده کنند. پول دیجیتال بانک مرکزی به آنها نیز این امکان را میدهد که پول الکترونیکی بانک مرکزی را داشته باشند و از آن در پرداختهای خود استفاده کنند. این امر می تواند دسترسی و کارایی پول بانک مرکزی را افزایش داده و در موارد بسیاری سبب استفاده بیشتر آن به جای پول نقد شود.

جمع بندی

پول دیجیتال بانک مرکزی، شکل الکترونیکی پول بانک مرکزی است که اشخاص و کسب وکارها می توانند از آن برای پرداخت ها و ذخیرۀ ارزش، استفاده کنند. این دسترسی گسترده تر به پول بانک مرکزی می تواند موقعیت های جدیدی برای پرداخت ایجاد کرده و ثبات مالی و پولی بانک را حفظ کند. چهار مرحله مهم در طراحی پول دیجیتال بانک مرکزی باید موردتوجه قرار گیرد که عبارتند از: درک موقعیت ها و چالش ها، تعیین هدف کلی از طراحی پول دیجیتال بانک مرکزی، جوانب اصلی طراحی (سه جنبه: کاربردی، اقتصادی، مقرراتی) و درنهایت فناوری. طراحی پول توسط بانک مرکز با چالش هایی مانند «حریم‌خصوصی‌داده ها» و «اقدامات ‌ضد‌ پولشویی/‌شناخت ‌مشتری» روبه رو است؛ اما در مقابل فرصت هایی همچون «پشتیبانی از چشم انداز پرداخت پایدار» و «رسیدگی به پیامد های کاهش پول نقد» را به دنبال دارد.

این مطالعه در پژوهشکده امور اقتصادی توسط بهناز ورشوساز در سال ۱۴۰۰  انجام شده ‌است.