پاسخگویی دولت ها به افکار عمومی در مورد کرونا

یکی از ویژگی های نظام های سیاسی مردم سالار، توانایی پاسخگویی آن ها در قبال عملکرد خود است. پاسخگویی به عنوان یکی از مولفه های حکمرانی مطلوب همواره موردتوجه پژوهشگران حوزه حقوق عمومی و سیاست بوده است. همچنین رسانه ها به عنوان یکی از اجزای قدرتمند جامعه مدنی و تأثیرگذار بر افکار عمومی نقش بسیار مهمی در واداشتن حکومت به پاسخگویی برعهده دارند. از طرفی رسانه ها می توانند برای ارتقای آگاهی جامعه یعنی تشخیص و مراجعه درست به منابع به منظور کسب اطلاعات و اخبار، نقش مهمی داشته باشند. پاسخگویی درست و به موقع دولت ها به هنگام وقوع بحران ها نشان دهنده ی میزان پایبندی آن ها به دموکراسی است.

کلیدواژه: کرونا، رسانه، افکار عمومی، پاسخگویی

ضرورت و اهداف پژوهش

مروری بر اتفاق ها و عملکرد دولت ها در اوایل گسترش شیوع کرونا نشان می دهد، بسیاری از کشورها در اتخاذ سیاست و استراتژی مناسب برای مهار بیماری کرونا در ابتدا با خطا روبرو شده اند. از همین رو در ادامه کار، یا روش های خود را برای دستیابی به نتیجه بهتر تغییر داده اند، یا اینکه در میانه راه به دلیل عدم دستیابی به آنچه مدنظر بوده، به راهکارهای دیگر کشورها به عنوان الگوی مقابله با این ویروس روی آورده اند. یکی از شیوه های موفقیت کشورها در مقابل بحران های به وجود آمده، توان مدیریت حاکمیتی در مقابل این بحران هاست. عدم پاسخگویی درست و به موقع حاکمیت به مردم درباره ی بحران و شیوه مقابله با آن می تواند حاکمیت را با چالش های فراوانی روبه رو کند. کشورها پس از پذیرش بحران باید فوراً پاسخ مناسبی برای آن پیدا کنند. این امر نشان دهنده ی این است که آیا دولت زمام بحران را به دست گرفته یا اینکه بحران زمام دولت را در دست گرفته است. این پاسخ به منزله نخستین تصمیم و نخستین اقدام یا اقداماتی است که پس از دریافت شوک اولیه و به منظور کاهش امواج سهمگین بحران و تبدیل آن به فاجعه انجام می شود. در این میان، نقش رسانه ها در چگونگی انتشار اخبار مرتبط و میزان همکاری آن ها با دولت با این نگاه که رسالت خود را نیز در نظر بگیرند، اهمیت زیادی دارد. لذا این پژوهش در نظر دارد تجربیات جهانی برخی از کشورها در پاسخگویی دولت ها به افکار عمومی در مورد کرونا در کشورهای مختلف را بررسی کرده و به واکنش مردم به تصمیم گیری ها و عملکرد رسانه ها در پوشش اخبار کرونا بپردازد.

بررسی تجارب کشورهای منتخب

در این بخش تجربه برخی از کشورها در مقابله با بیماری کرونا را بررسی خواهد شد.

بریتانیا

دولت انگلیس در ابتدا سیاست ایمنی گله ای را پیاده سازی کرد؛ اما در ادامه متوجه مناسب نبودن این روش شده و به سوی قرنطینه کامل پیش رفت. این دولت که در ابتدا به دنبال استراتژی عجیب انتشار آزاد ویروس و کسب مصونیت طبیعی از سوی حداقل ۶۰ درصد از مردم بود، پس از روبرو شدن با انتقادات وسیعی از برنامه خود عقب نشینی کرد. در ادامه دولت بریتانیا برای مقابله با کرونا چهار مرحله عملیاتی را در دستور کار خود قرار داد که این مراحل بر اساس میزان شیوع این بیماری تنظیم شده بود و شامل تلاش برای مهار، تأخیر، تحقیق و واکنش دولت به گسترش ویروس کرونا بود.

آمریکا

ایالات متحده و رئیس جمهور، دونالد ترامپ در ابتدا با این توجیه که قرنطینه موجب فروپاشی اقتصادی می شود، مخالف قرنطینه بودند. دولت ترامپ ترجیح می داد بین اقتصاد و احتمالاً تلفات محدود، دومی را انتخاب کند، اما با افزایش تعداد مبتلایان به این ویروس و اشغال اکثر تخت های بیمارستانی توسط بیماران آلوده به این ویروس دولت امریکا به این نتیجه رسید که نظام درمان به زودی با کمبود نیرو و تجهیزات روبرو خواهد شد. این امر هم موجب کند شدن چرخ اقتصاد و هم موجب افزایش تلفات ناشی از کرونا می شود. با این نتیجه گیری دولت ترامپ تغییر روش داد و قرنطینه کامل را برگزید.

چین

موفقیت دولت و کشور چین در کنترل نسبی بیماری کرونا در روزهای اخیر واکنش های رسانه ای زیادی را موجب شده است. بسیاری از مفسران استدلال می کنند که واکنش مناسب چین در قبال بیماری کرونا می تواند شاهدی بر کارآمدی نظام های اقتدارگرا در عکس العمل نسبت به بحران و به عبارتی بهتر درزمینه مدیریت بحران باشد. از طرفی، به اعتقاد برخی از تحلیلگران، درزمینه موفقیت چین در چالش کرونا دو مشکل عمده وجود دارد: اول این که برای باور کردن گزارش های تبلیغاتی و پروپاگاندا مانند دولت چین باید خیلی روی صداقت پکن حساب شده باشد و دیگر این که تجلیل و تقدیر از واکنش مناسب و پیروزی چین در مبارزه با کرونا نباید به معنای نادیده گرفتن ماه ها انکار، پرده پوشی و اشتباه های مدیریتی و پزشکی باشد؛ چراکه همه این ها نقش مهمی در انتشار ویروس به سایر نقاط جهان داشته اند.

ایتالیا

با توجه به شیوع گسترده ویروس کرونا در ایتالیا و میزان بالای مرگ ومیر براثر این بیماری در این کشور، ایتالیا نخستین کشور جهان بود که برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا سراسر خاک خود را در وضعیتی شبیه قرنطینه ملی قرار داد. در همین حال این کشور اعلام کرد برنامه هایی برای کاهش مالیات ها و به تعویق انداختن بازپرداخت وام مسکن برای کسانی دارد که تحت تأثیر شیوع کرونا قرارگرفته اند.

آلمان

دولت آلمان برخلاف انتظار قرنطینه کامل و منع کامل رفت وآمد در کشور اعلام نکرد، بلکه از شهروندان خود خواست تنها برای رفع نیازهای ضروری از خانه خارج شده و دیدار با افراد بیرون از اهالی خانه را به حداقل برسانند. دولت فدرال این کشور به همراه ایالت ها بر طرحی برای مقابله با پاندمی کرونا توافق کردند که مهم ترین نکات آن به شرح زیر است:

تجمع های بیش از دو نفر در خارج از خانه ممنوع است. دیدارهای خانوادگی باید به حداقل کاهش یابد. افراد تا حد ممکن از خانه بیرون نروند و در اماکن عمومی حداقل فاصله یک و نیم تا دو متر را رعایت کنند. همچنین شهروندان مجاز بودند در صورت ضرورت به سر کار بروند، به دیگران کمک کنند و برای ورزش و هواخوری از خانه خارج شوند.

ایران

در ایران دولتمردان در ابتدا به این فکر کردند که بودجه برای حمایت از معیشت مردم ندارند و فشار زیادی به اقتصاد تحمیل خواهد شد؛ بنابراین مدام اعلام می کردند تصمیمی بر قرنطینه کامل ندارند؛ اما با گسترش این ویروس، کم کم به سمت قرنطینه کامل تغییر رویه دادند؛ اقدامی که در چین و هند نیز اتفاق افتاد. اعمال این مقررات در ایران در حالی از سوی دولت تصمیم گیری شد که بیش از یک ماه از تائید رسمی وجود کرونا در ایران می گذشت. در این مدت مقام های مختلف درباره محدودیت تردد میان شهرها برای جلوگیری از گسترش شیوع اغلب به توصیه در خانه ماندن اکتفا کردند و جاده ها باز بودند.

ارائه پیشنهادات درزمینه بهبود پاسخگویی دولت در زمان بحران

با توجه به تجربه کشورهای مختلف در مواجهه با بحران کرونا، پیشنهادات ذیل می توانند در زمان بحران راهگشا باشند:

آموزش به مردم از طریق رسانه های جمعی و تأکید بر «خانه ماندن»، توضیح دقیق وضعیت کشور در برابر این بیماری و گوشزد کردن خطرات احتمالی و تکرار برنامه هایی ازاین دست برای کاهش تعداد مبتلایان و قطع زنجیره انتقال نیز اهمیت به سزایی دارد. از طرفی، اعمال محدودیت های سخت گیرانه از سوی دولت ها نیز می تواند راهگشا باشد. تجربه کشورهای چین، ایتالیا و بسیاری از کشورهای دیگر نیز نشان می دهد درصورتی که مقررات جدی در شهرها اعمال شود، میزان تردد به شدت کاهش می یابد. مردم به مرور رفت وآمد خود را به حداقل ممکن کاهش داده و به فاصله گذاری اجتماعی توجه می کنند.

جمع بندی

مروری بر اتفاق ها و عملکرد دولت ها در اوایل گسترش شیوع کرونا نشان می دهد، بسیاری از کشورها در اتخاذ سیاست و استراتژی مناسب برای مهار بیماری کرونا در ابتدا با خطا روبرو شده اند. یکی از شیوه های موفقیت کشورها در مقابل بحران های به وجود آمده توان مدیریت حاکمیتی در مقابل این بحران هاست. عدم پاسخگویی درست و به موقع حاکمیت به مردم درباره ی بحران و شیوه مقابله با آن می تواند حاکمیت را با چالش های فراوانی روبه رو کند. لذا در این پژوهش به بررسی پاسخگویی دولت های مختلف در مقابل کرونا پرداخته شد. با بررسی تجربه کشورهایی چون امریکا، چین و ایتالیا این نتیجه حاصل شد که آموزش به مردم از طریق رسانه های جمعی برای کاهش تعداد مبتلایان و قطع زنجیره انتقال اهمیت به سزایی دارد. همچنین درصورتی که مقررات جدی در شهرها اعمال شود، میزان تردد به شدت کاهش می یابد؛ مردم به مرور رفت وآمد خود را به حداقل ممکن کاهش داده و به فاصله گذاری اجتماعی توجه می کنند.

این مطالعه در مرکز پژوهشی آرا و در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.