کاربرد فناوری زنجیره بلوک در حل مشکلات اجرای مالیات بر ارزش افزوده بین کشورها

بازارهای مالی در خط مقدم توسعه، پیاده  سازی و آزمون از طریق فناوری جدید قرار دارند، اما نتایج بررسی  ها نشان می  دهد که سایر مبادلات صورت گرفته به صورت نظیر به نظیر، قابل کاربرد در دفترکل توزیع شده هستند. بنابراین اطلاعات ذخیره  شده لزوما پول یا ارز نیستند، بلکه ممکن است نوع دیگری از انواع داده نیز باشند که عبارت است از زنجیره بلوک یک دفتر ثبت. این زنجیره میتواند وقایع و رویدادها را با دو ویژگی ثبت کند: ۱- عدم امکان دستکاری داده ها  ۲- قابلیت ردیابی بلادرنگ. یکی از حوزه  هایی که فناوری زنجیره بلوک در آن زمینه کار می کند حل  مشکلات اخذ مالیات بر ارزش  افزوده است که  تجارت بین کشورهای عضو یک پیمان را به نسبت هموار می  نماید.

ضرورت و اهداف پژوهش

هدف اصلی مالیات، جمع  آوری منابع برای تامین هزینه  های دولت به روشی است که عادلانه، کارآمد و امکان  پذیر باشد. با وجود اهمیت مالیات ستانی در توسعه اقتصادی، ناکارآمدی و ناعادلانه بودن، وصول یا تخصیص آن می تواند اختلالات زیادی را در سیستم اقتصادی ایجاد نماید. لازمه کارایی و عدالت در یک سیستم مالیاتی وجود پایگاه  های اطلاعاتی قدرتمند و بروز است. فناوری، ابزاری است که در برهه  های مختلف زمانی، بسیاری از مسائل را آسان نموده است. اکنون نیز به نظر می رسد بتواند مسئله اصلی مالیات ستانی یعنی عدم اعتماد به اظهارنامه  ها و نبود یک پایگاه داده یکپارچه را حل کند. دفتر کل توزیع شده اجماعی از داده  های دیجیتالی کپی شده اشتراکی و همگام سازی شده است که ازنظر جغرافیایی در چندین سایت کشور یا نهاد پخش شده اند. یک شکل از طراحی دفتر کل توزیع  شده، سیستم زنجیره بلوک است که می تواند عمومی یا خصوصی باشد. فناوری دفاتر کل توزیع شده به دلیل غیرمتمرکز بودن، بدون واسطه بودن، شفافیت و امنیت، تاثیر زیادی در نحوه ثبت مالیات داشته و به مبارزه با تقلب مالیاتی کمک خواهد کرد. تاکنون هیچ کشوری سیستم مالیاتی خود را در بستر زنجیره بلوک ترتیب نداده است؛ اما پروژه  های متعددی را برای امکان  سنجی استفاده از این ظرفیت تعریف کرده  اند. در واقع می  توان گفت بهره  برداری از آن در فاز مطالعاتی قرار دارد. لذا این مطالعه به دنبال آن است تا مناطق و سازوکارهای بهره گیری از فناوری نوظهور زنجیره بلوک در مالیات ستانی را با تاکید بر مالیات بر ارزش  افزوده، مورد بررسی قرار دهد.

زنجیره بلوک و نقش آن در مالیات بر ارزش افزوده

دفتر کل توزیع شده یکی از پیشرفتهای تکنولوژیکی انقلابی طی دو دهه گذشته است و  پیش­ بینی شده است که می تواند باعث تغییرات زیادی شود. دفترکل توزیع  شده در قالب زنجیره بلوک در وهله اول از دل بحران مالی سال ۲۰۰۸ ، بی ثبات شدن اقتصاد جهانی و تلاش  های بی  سابقه دولتها برای نجات نهادهای مالی که مسئول ایجاد این بحران بودند به وجود آمد. کاربرد فناوری زنجیره بلوک در مالیات ستانی و مالیات بر ارزش افزوده که یک نوع مالیات بر مبادله است اهمیت فراوانی دارد.

گسترش دنیای دیجیتال مقامات مالیاتی را مجبور خواهد کرد که به دنبال روش  ها و فناوری های جدید برای اطمینان از جمع  آوری صحیح مالیات باشند. فناوری زنجیره بلوک یک رویکرد جدید برای ایجاد و استفاده از دفاترکل است که از ویژگی های آن ایجاد این اجماع توسط زنجیره بلوک مبتنی بر بی  اعتمادی است. با توجه به توضیحات فوق ضرورت بررسی یکی از مهمترین مسائل پیش روی مالیات ستانی روشن می شود و در صورت تحقق این امر یک تغییر پارادایم بزرگ در نظام مالیاتی اتفاق می­افتد. یکی از حوزه های دیگر که فناوری زنجیره بلوک مشکلات اخذ مالیات بر ارزش  افزوده را حل می کند تجارت بین کشورهای عضو یک پیمان مانند اتحادیه اروپا است. برای بررسی دقیق مسئله مالیات بر ارزش افزوده طی تجارت بین دو کشور ابتدا باید مروری بر شیوه های اخذ مالیات در مرز دو کشور از گذشته تا به حال صورت گیرد و سپس تبیین شود که چگونه فناوری زنجیره بلوک می  تواند در تخفیف دادن یا از بین بردن مشکل موثر واقع شود.

مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که بر مصرف وضع می شود. این مالیات یک مکانیزم خودکنترلی دارد، یعنی خود خریداران و فروشندگان مطابق مکانیزم استاندارد آن هیچ انگیزه  ای برای اظهار نادرست صورتحساب ها ندارند. نظام مالیات بر ارزش  افزوده را می توان تحت دو اصل کشور مبدا یا مقصد و ازلحاظ نحوه برخورد با مقوله  های صادرات و واردات اجرا کرد. به این معنا که در اصل مقصد صادرات از شمول نظام مالیات بر ارزش افزوده معاف است، بر طبق اصل مقصد، صادرات مشمول مالیات بر ارزش افزوده نخواهد بود، ولی واردات به دلیل اینکه در داخل کشور مصرف می شود، مشمول این مالیات می شود.

فناوری زنجیره بلوک و نحوه عملکرد آن

فناوری زنجیره بلوک یک پروتکل رایانه  ای دگرگون  کننده است که برای ثبت و ذخیره اطلاعات روی کامپیوترهای چندگانه مورد استفاده قرار می گیرد و بر روی دفترکل توزیع  شده در چندین گره در داخل شبکه ساخته شده است که به صورت نظیر به نظیر تکرار می شوند. نتیجه تکرار نظیر به نظیر به این شکل هماهنگی اطلاعات با گره های موجود است. انواع زنجیره بلوک عبارت است از: عمومی و سازمانی. در حالت عمومی شرکت کنندگان می  توانند به داده های ذخیره شده در زنجیره بلوک دسترسی و آن  ها را بارگیری کنند. در حالت سازمانی فقط طرف  های شناخته شده می توانند شرکت کنند؛ زیرا مجوزها موانع ورود را ایجاد می کند. انواع این زنجیره ها عبارت اند از: خصوصی و کنسرسیوم. همچنین زنجیره بلوک از سه بخش اصلی تشکیل شده است: بلوک، زنجیره و شبکه که سازوکار آن به شرح زیر است:

• مبادله اعلام می شود؛
• تمام اعضای زنجیره بلوک مطلع می شوند؛
• اعضای جامعه همه اطلاعات را بررسی می کنند؛
• شبکه کاربران تمام بلوک های جدید را تایید می کنند؛
• بلوک به زنجیره اضافه می شود.

فرایند اخذ مالیات بر ارزش  افزوده در مرزها؛ از تلاش های گذشته تا پیشنهاد مبتنی بر زنجیره بلوک

در این بخش ابتدا تاریخچه  ای از اخذ مالیات بر ارزش  افزوده در مرز کشورها و مشکلات ایجاد شده آن مطرح خواهد شد. کمیسیون اروپا در سال ۱۹۹۳ در تلاش برای بازپس گیری مقادیر ازدست  رفته مالیات بر ارزش افزوده سالانه، «اصلاحات گسترده»  را پیشنهاد داد.  هدف کوتاه  مدت این پیشنهاد بازپس گیری ۲۲ میلیارد یورو از خسارت کلی ۱۲۲ میلیارد یورویی سالانه بود. در سال ۱۹۹۱ اخذ مالیات بر ارزش  افزوده در یک فرایند تولید در کشور الف تا فروش آن در کشور ب بدین صورت بوده است که کشور الف درصدی از قیمت مواد اولیه را به فروشنده بابت مالیات می  پردازد و این تولیدکننده محصول خود را به یک توزیع کننده صادراتی می فروشد و درصدی را بابت مالیات بر ارزش  افزوده دریافت می کند. توزیع کننده صادراتی محصول خود را به یک عمده  فروش در کشور ب می  فروشد، اما از آن مالیاتی دریافت نمی کند، بلکه در کشور خود گمرک پرداخت می کند.

در سال ۱۹۹۱ گمرک از مرزهای داخلی کشورها حذف شد و دریافت و پرداخت مالیات به  طور مستقیم به  وسیله اداره مالیات  انجام می  شد. چنانچه معاملات متعدد آن هم از مبدا هر دو کشور به مقصد دیگری وجود داشته باشد، مشکلاتی پدید می آید، به طوری که نمی  شود مبادلات را تک  تک تصفیه کرد بلکه به  صورت فصلی بر اساس آمار تجارت تصفیه خواهند شد که خود سبب بروز مشکل می شود. چنانچه کشور ب توان استرداد مالیات برای عمده  فروش را تا زمانی که از اتاق تصفیه بین دو کشور پول خود را دریافت کند نداشته باشد به وضعیت بد اقتصادی دچار می شود. بنابراین در اینجا «اعتماد» یک اصل ضروری است و چنانچه این اعتماد وجود نداشته باشد، راه  حل ایجاد اتاق تصفیه شکست می  خورد. برای رفع این مشکل در سال ۲۰۱۷ رویکردی پیشنهاد شد که عبارت بود از اینکه توزیع کننده صادراتی در مرز، نرخ مالیاتی کشور مقصد را از عمده  فروش وارداتی دریافت کند. نتیجه  این اجرا، این پیشنهاد بود که توزیع  کننده صادراتی متمایل است که در کشورها یا مناطق با نرخ مالیات پایین ساکن شود و به عمده  فروشانی در کشورها یا مناطق با نرخ مالیات بالا صادر کند. با توجه به ایرادات این روش ها یک رویکرد احتمالا بهتر و کاراتر مبتنی بر فناوری زنجیره بلوک وجود دارد. فناوری زنجیره بلوک یک دفترکل توزیع  شده قوی، مطمئن و شفاف ایجاد می کند و یک فن متحول کننده است.

جمع بندی

هدف اصلی مالیات، جمع  آوری منابع برای تامین هزینه های دولت به روشی است که عادلانه، کارآمد و امکان پذیر باشد. لازمه کارایی و عدالت وجود پایگاه های اطلاعاتی قدرتمند و بروز است. فناوری، ابزاری است که در همه سال ها، مشکلات سیاست را حل نموده است. یک شکل از طراحی دفترکل توزیع شده، سیستم زنجیره بلوک است. همچنین باتوجه به نحوه اعمال مالیات بر ارزش افزوده که درگذر زمان دچار تغییر شده است ایرادات و پیشنهاداتی در طی این سال ها مطرح شد که یکی از روش های رفع این ایرادات که ناشی از متفاوت بودن نرخ مالیات بر ارزش افزوده کشورها بود و پیشنهاد وارده ایجاد یک رویکرد بهتر و کاراتر مبتنی بر فناوری زنجیره بلوک می باشد. لذا این مطالعه به دنبال آن است تا مناطق و سازوکارهای بهره  گیری از فناوری نوظهور زنجیره بلوک در مالیات ستانی را با تاکید بر مالیات بر ارزش افزوده مورد بررسی قرار دهد.

این مطالعه در پژوهشکده امور اقتصادی توسط محسن نظری فارسانی در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.