مقدمه:
از مهم ترین موضوعات اندیشکده ها، دسته بندی آن ها بر اساس نوع خروجی شان است. جنس خروجی اندیشکده‌ها معمولا در فرایند و شیوه کار نیز تاثیر به سزایی دارد. این خروجی ها می توانند بر اساس فرم و محتوا، سطح خروجی، مخاطب و جنس آن ها دسته بندی های متفاوتی داشته باشند. هر نوع خروجی می تواند بیانگر جامعه هدف و مخاطب یک اندیشکده در مورد یک مسئله خاص باشد و در واقع حوزه تاثیر متفاوتی نسبت به دیگر انواع خروجی داشته باشد. فهم انواع خروجی ها از آن جهت اهمیت دارد که هر نوع از آن ها، یک تاثیر خاص بر محیط پیرامون گذاشته و از آن محیط باز خورد[۱] وارد سازمان یا اندیشکده مورد نظر شده و دستور کارهای جدید و مسائل دیگری را برای اندیشکده روشن سازد. بر این اساس می توان از مدل دیوید استون برای بیان اهمیت خروجی از یک سیستم یا به طور خاص، یک اندیشکده استفاده کرد.
همچنین، خروجی یک اندیشکده می تواند در دیگر حوزه های ساختاری آن نیز تاثیرگذار باشد. تامین مالی یک اندیشکده از سوی نهادها و سازمان ها و مشتریانش، تاثیر به سزا و متقابلی نسبت به خروجی اندیشکده می‌تواند داشته باشد. خروجی های یک اندیشکده از نظر فرم می تواند به پنج دسته مکتوب، چندرسانه ای[۲]، خدماتی، نیروی انسانی و رویدادی تقسیم شوند که هرکدام از آن ها مخاطب و هدفی خاص را دنبال می‌کنند. مخاطب های خروجی یک اندیشکده نیز می‌توانند سفارش دهنده ها و مشتریان، سازمان های حاکمیتی و دولتی، دانشگاه ها و جامعه نخبگانی، سازمان های مردم نهاد، عموم مردم و یا ترکیبی از دو یا چند نوع از این موارد باشند. سطوح خروجی های تولید شده نیز می‌توانند به دسته های مختلف مبنایی و بینشی، راهبردی و استراتژیک، عملیاتی و اجرایی و محصولات و خدمات مشتری محور تقسیم شوند. این تقسیم بندی ها از آن جهت اهمیت دارد که در تنظیم خروجی می بایست نوع مخاطب و سطح آن در نظر گرفته شده تا بسته به آن ها، بیشترین و بهترین بازتاب از مخاطب و محیط به اندیشکده وارد شود.
۱. خروجی های مکتوب:
خروجی اغلب اندیشکده ها به‌صورت مکتوب انتشار می‌یابند. این خروجی ها می‌توانند شامل مصاحبه ها، گزارش ها، یادداشت های سیاستی، یادداشت های تحقیقاتی و خلاصه ای از هرکدام باشند. دانستن این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که در کار اندیشکده ای، ایجاد یک فرمت مخصوص و منحصر به فرد برای خروجی های مکتوب بر اساس نوع جامعه مخاطب لازم است.
۱. گزارش سیاستی مکتوب[۳]
نتیجه یک گزارش در خصوص موضوعی خاص می تواند به‌صورت مکتوب اشاره یابد. این گزارش می تواند تحلیلی از وضع یا سیاست موجود و یا توصیفی از آن ها باشد. مخاطب این گزارش ها نیز می تواند از عموم مردم تا نهادها و اشخاص دولتی را در بر گیرد. یک اندیشکده، در خصوص موضوع یا مسئله ای خاص، با نگاهی تخصصی نسبت به نوع مخاطب خود گزارش تولید می‌کند. دراین‌خصوص می‌توانید به گزارش منتشر شده در اندیشکدهٔ رند[۴] با موضوع چشم‌انداز و قابلیت‌های مرتبط با دفاع برای اروپا[۵] نگاهی بی اندازید. گزارش ها می توانند شامل مواردی چون توصیفی از رویدادها یا موقعیت ها، تفسیری از مفهوم و اهمیت یک اتفاق، ارزیابی حقایق یا نتایج آن ها، ارائه چشم اندازی در خصوص نتایج احتمالی یک اتفاق و یا توصیه ای در مورد یک اقدام باشند. یک گزارش در ابتدا حتما باید با برنامه ریزی و آمادگی نوشته شده و ساختار ذهنی نویسنده قبل از آن مرتب و چارچوب بندی شده باشد. در طول نگارش یک گزارش، همواره دستور کار و موضوع اصلی را در ذهن می بایست مرور شود تا گزارش ها از چارچوب محتوایی موردنظر خارج نشوند. ساختار یک گزارش شامل چکیده، مقدمه، بدنه اصلی و در نهایت نتیجه‌گیری است. ذکر این نکته نیز لازم است که سطح کلمات و تخصصی بودن یک گزارش بر اساس مخاطب آن ها تنظیم می شوند. به عنوان مثال یک گزارش که قرار است در اختیار عموم قرار گیرد شامل کلمات بسیار تخصصی و جملات پیچیده نیست و حتی الامکان با نثری روان و به زبانی ساده نوشته می‌شود. در مقابل اگر مخاطب گزارش یک مدیر یا یک نهاد است، کلمات با تخصص کامل جاگذاری شده و محتوایی کاملا تخصصی و البته با زبانی قابل فهم و اجرا به آن ها تحویل داده می‌شود.
۳. یادداشت سیاستی[۶]
نگارش و انتشار یک یادداشت سیاستی شاید تخصصی ترین و یکی از مهم‌ترین کار ویژه های یک اندیشکده باشد. یادداشت سیاستی سندی مکتوب است که نتایج یک تحقیق و پژوهش و توصیه هایی برای حل یک مسئله آمده است. هدف از نگارش یک یادداشت سیاستی، تجزیه و تحلیل داده ها، نتیجه گیری و ارائه ای خلاصه ای کوتاه در مورد یک مسئله خاص و بیان گزینه های موجود برای حل آن است. این یادداشت‌ها عمدتا بر روی بیان یک تجویز جهت درمان یک مشکل تمرکز می‌کنند. در یادداشت سیاستی باید سعی شود که مخاطب بر درست بودن موضع و راه حل های ارائه شده و لزوم تغییر در سیاست های موجود متقاعد شود.
یادداشت سیاستی متفاوت از پژوهش تاریخی و یک پژوهش علمی صرف است؛ زیرا مخاطبان یک یادداشت سیاستی صرفا مردم یا جامعهٔ نخبگانی و دانشگاهی نبوده وزی نفعان و نهادهای تصمیم‌گیر و سیاستگذاران را نیز در بر می‌گیرد.
اجزای یک یادداشت سیاستی عبارت اند از چکیده یا خلاصه سیاستی، مقدمه و تاریخچه مسئله، بیان اهمیت مسئله، ذکر یافته ها و نتایج تحقیق، بیان ذی نفعان، بیان راه حل ها و گزینه های موجود، توصیه سیاستی، ضمیمه و منابع.
برای اطلاعات بیشتر می توانید به مقاله یادداشت “یادداشت سیاستی چیست“[۷] وارد شوید.
همچنین برای مشاهده یک یادداشت سیاستی می‌توانید به یادداشت تبعات تحریم‌های اقتصادی آمریکا به اقتصاد این کشور[۸] مراجعه کنید.
۴. یادداشت تحقیقاتی[۹]
انتشار تحقیقات و نتایج آن ها به صورت یک یادداشت، دیگر نوع خروجی اندیشکده ها به‌صورت مکتوب است. این نوع خروجی ها یک ابزار ارتباطی هستند که برای انتشار یافته ها و نتایج پروژه های تحقیقاتی استفاده می‌شوند. یادداشت های تحقیقاتی برای پروژه های علمی و همچنین برای موارد فنی و آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند و سعی می‌کنند روند دنبال شده در طول مدت تحقیق را نیز توضیح دهند. هر تحقیق یا پژوهش در راستای اصلاح بخشی از علم و دانسته‌های موجود و یا در راستای تولید علم و اکتشاف انجام می‌شود. تفاوت یک یادداشت تحقیقاتی و سیاستی در این جا مشخص می‌شود. در یک یادداشت سیاستی شما به دنبال تشریح یک مسئله و ارائه راه حل برای آن هستید و در واقع قصد شما خدمت یا تکمیل یا اصلاح علم نیست. در یک یادداشت پژوهشی نیز برخلاف یادداشت سیاستی قصدی بر ارائه راهکار برای مسئله ای خاص دیده نمی‌شود. ساختار یک یادداشت تحقیقاتی با ذکر عنوان شروع شده و پس از آن، خلاصه مسئله، مقدمه، توضیح روش تحقیق، بیان نتایج، نتیجه گیری و در آخر ذکر منابع آورده می‌شود. همچنین می توان از یادداشت تحقیقاتی اندیشکده رند در خصوص تاثیر کووید ۱۹ بر سیستم جبران خسارت ایالت کالیفرنیا[۱۰] به‌عنوان یک یادداشت تحقیقاتی خوب نام برد.
۵. خلاصه سیاستی[۱۱]
تمامی مخاطبان اندیشکده ها به‌خصوص افراد دولتی وقت و حوصلهٔ کافی برای خواندن تمام یادداشت سیاستی را ندارند؛ لذا یکی از مهم‌ترین خروجی های اندیشکده ها، خلاصه سیاستی است که اغلب مخاطبان فقط آن را می‌خوانند. این چکیده عموما در اختیار مخاطبان غیرمتخصص و غیردانشگاهی مانند یک مقام یا یک سازمان قرار می‌گیرد و به همین علت باید حاوی کلمات محدودی باشد و تا جای ممکن همه جانبه، مختصر و مفید باشد. هدف از نگارش چکیده این است که مخاطب شما را مجاب کند که یادداشت سیاستی شما ارزش وقت و مطالعات بیشتر را دارد. این یادداشت باید به‌صورت خلاصه به شرح موضوع، بیان نیاز به تغییر در سیاست های فعلی و توصیه های حل مسئله برای مخاطب بپردازد. از خلاصه سیاستی موسسه OECD در خصوص بازار کار و سیاست های مهارتی برای رشد فراگیر[۱۲] می‌توان به عنوان یک خلاصه سیاستی مناسب نام برد. همچنین خلاصه سیاستی شبکه کانون های تفکر ایران تحت عنوان تشدید مشکلات بازار مواد غذایی در صورت تشکیل وزارت بازرگانی و حفظ ارز ۴۲۰۰ تومانی[۱۳] نیز به‌عنوان یک مثال قابل‌ذکر است.
۶. خلاصه تحقیقاتی[۱۴]
به طور کلی، همان نسبت میان خلاصه سیاستی و یادداشت سیاستی میان خلاصه تحقیقاتی و یادداشت تحقیقاتی نیز برقرار است و اندیشکده ها نیز به همان علتی که از خلاصه سیاستی استفاده می‌کند از خلاصه های تحقیقاتی نیز برای خروجی و برقراری ارتباط با مخاطب بهره می‌برند. تفاوت میان خلاصه تحقیقاتی و خلاصه سیاستی در محتوا و مخاطب آن هاست. اغلب اندیشکده ها به‌جای در اختیار گذاشتن نتیجه یک تحقیق یا سیاست، خلاصه ای از آن ها را در اختیار مخاطبان عام قرار می‌دهند. در یک خلاصه تحقیقاتی شما به بیان سوالات خود پرداخته و نتایج تحقیقات و یافته های خود را به‌صورت مختصر و مفید بیان می‌کنید.
خلاصه تحقیقاتی موسسه رند در خصوص ارزیابی یک‌هفته ای یک مدرسه چهارروزه و مقایسه آن با یک مدرسه پنج روزه در آمریکا[۱۵] می‌تواند الگوی خوبی برای یک خلاصه تحقیقاتی به شمار آید. همچنین از خلاصه پژوهش بررسی پدیده قاچاق کالا و ارز و شیوه های وقوع قاچاق و آثار آن[۱۶] در سایت مرکز پژوهش های مجلس می‌توان به‌عنوان یک خلاصه پژوهشی مناسب به زبان فارسی نام برد.
۷. پیش‌نویس سیاستی[۱۷]
تدوین پیش‌نویس یک سیاست از تخصصی ترین و اساسی ترین فعالیت هایی است که یک اندیشکده می‌تواند انجام داده و آن را به مخاطب ارائه دهد. در پیش نویس یک سیاست، نحوه عملیاتی شدن و اجرایی شدن آن شرح داده می‌شود. این محتوا ساختاری شامل بیان هدف و منشا سیاست مصوب شده، ذکر ذی نفعان و نهادهای درگیر و وظایف و تکالیف و اختیارات هر کدام، بیان شرایط و معانی عبارات تخصصی که در سیاست نامه آورده شده اند و در خط مشی اعلامی معانی خاصی دارند، بیان رویه ها و دستور العمل‌های اجرایی مربوط به سیاست، احزاب و نهادهای مسئول در نظارت و اجرای سیاست و اطلاعات تماس با آن ها، سیاست ها و قوانین مرتبط و منبع آن ها و پیوست اسناد و تاریخچه سیاست اتخاذ شده از جمله تاریخ تصویب و اجرایی شدن و تاریخ های مهم در اجرای سیاست و جایگزین های آن ها می‌باشد.
این اسناد باید به زبانی ساده، مختصر و واضح و بدون ابهام نوشته شوند که کاملا قابل فهم باشند. همچنین از اصطلاحاتی که حاوی معنای تفسیری و کلی هستند باید اجتناب شود.
پیش‌نویس بازطراحی معماری نظام ملی حکمرانی صنعت هوایی و هوانوردی کشور[۱۸] می‌تواند به عنوان یک پیش نویس سیاستی معرفی شود. همچنین از سند سیاست مدیریتی دانشگاه بریستول[۱۹] می‌توان به عنوان یک نمونه آموزشی برای نگارش اسناد سیاستی نام برد.
۸. سایر خروجی‌ها
از دیگر خروجی های اندیشکده می‌توان به موارد زیر نام برد که جزو موارد فرعی هستند:
- مجله سیاستی (Policy Magazine)(برای مثال اینجا کلیک کنید)
- توصیه سیاستی (Policy Recommendations) (برای مثال اینجا کلیک کنید)
- راهنمای سیاستی (InfoGuides)(برای مثال اینجا کلیک کنید)
- و …
۲. چندرسانه‌ای (مولتی مدیا)
شکل گیری مسئله یا هرگونه درکی از یک موضوع از مشاهده شروع می‌شود. عمده اطلاعات ما از محیط پیرامون خود نیز از طریق مشاهده به دست می‌آید. یکی از بهترین روش های القای یک مسئله به مخاطب و یا شرح آن از طریق نشان دادن یک ویدئو و هرگونه مولتی مدیا به او است. اندیشکده ها به‌وفور برای جلب نظر مخاطب خود به انتشار ویدئوهایی از یک مسئله و یا راه حل پیشنهادی خود برای حل آن می‌پردازند. تمامی مصاحبه ها، گزارش ها از وضعیت های مختلف و یا سیاست های موجود می‌توانند برای بهتر درک شدن توسط مخاطب به حالت مولتی مدیا به او عرضه شوند. همچنین اندیشکده ها می‌توانند برای بهتر معرفی کردن خود نیز دست به ساخت و انتشار مولتی مدیا بزنند.
پادکست چالش‌های واردات خوراک و دارو برای دام و طیور[۲۰] موسسه ماکا در سایت جامعه اندیشکده ها، به‌عنوان یکی از نمونه های مولتی مدیا برای القای یک مسئله و یا شرح آن به مخاطب است.
اینفوگرافی نیز یکی از دیگر انواع چند رسانه‌ای است که اندیشکده ها می‌توانند از طریق آن ها با مخاطب خود ارتباط برقرار کرده و از همین طریق خروجی های خود را به آن ها منتقل کنند. به طور مثال می‌توان به اینفوگرافی اندیشکده جریان تحت عنوان ساختار شبکه مقاومت مسلحانه علیه آمریکا در عـــراق (از منظر مرکز مبارزه با تروریسم آمریکا) نام برد.
گسترش ابزارهای ارتباطی و پیدایش بسترهای مجازی نظیر اینستاگرام، اسکایپ و حتی اسکای روم نیز امکانات بیشتری برای سازمان ها و مجموعه هایی چون اندیشکده ها به وجود آورده‌اند. برگزاری گفت و گوهای حضوری و مجازی نیز می‌تواند یکی از امکان هایی باشد که یک اندیشکده می‌تواند از طریق آن به انتشار خروجی خود بپردازد. برای مثال گفت‌وگوهای بین المللی اندیشکده حکمرانی شریف نمونه ای از گفت و گو اندیشکده ای است.
در ادامه می‌توان گفت که موشن‌گرافی نیز می‌تواند یکی از حالت های انتشار یک خروجی باشد. البته لازم به ذکر است که تمامی این چندرسانه ای ها فرمی از یک خروجی هستند و نیاز به محتوای اولیه دارند. یک اندیشکده در صورت داشتن محتوا می‌تواند با استفاده از هرکدام از آن ها به انتشار آن خروجی دست بزند. معجزه شفافیت برای ایران – شفافیت فرآیند خصوصی‌سازی مثالی از خروجی موشن گرافی اندیشکده هاست که توسط اندیشکده شفافیت در ایران منتشر شده است.
همچنین مولتی مدیای اندیشکده هریتیج به نام “بزرگ ترین مسائل آمریکا”[۲۱] نیز به عنوان یک نمونه مناسب برای تهیه یک چندرسانه ای به‌حساب می آید.
۳. خدمات اجرایی
خروجی برخی اندیشکده ها می‌تواند به صورت خدمات و محصولات غیر مکتوب باشد، یعنی جنس آن خروجی به صورت مستقیم محتوایی نیست بلکه راه حل هایشان را به محصول و خدمات تبدیل می‌کنند. آن ها به جای این که یک راه حل را مکتوب کنند، یا بر اساس آن محصول رسانه های ترویجی بسازند، بر اساس راه حل خود، یک سیستم، سرویس و یا خدمتی طراحی می‌کنند و راه حلشان را پیاده می‌کنند. مانندمجموعه هایی که سایت‌ها و سرویس های اینترنتی را برای ارزیابی و جمع آوری اطلاعات برای خدمات به نخبگان و مدیران و مسئولان کشور ایجاد می‌کنند. این جنس کارها یک لایه از کارهای اندیشکده ای و اندیشه ورزی جلوتر و به عملیات نزدیک تر است. تبدیل شدن راه حل ها به سیستم های پشتیبان توسط برخی از اندیشکده ها، مخصوصا مجموعه هایی انجام می‌شود که از اجرایی شدن راه حله ایشان توسط نهادهای رسمی و مجموعه های حاکمیتی کمی ناامید شدند؛ یعنی به اجرا ورود کرده و بخشی از کار را خودشان انجام می‌دهند. کسانی که جشنواره هایی راه اندازی می‌کنند، مسابقاتی برگزار می‌کنند و یا رویدادهایی برای پیاده سازی یک سیاست برگزار می‌کنند به این جنس از تولید روی آورده اند.
۴. نیروی انسانی
یکی از کارکردهای مهم اندیشکده ها، تربیت نیروی کارآمد و همچنین تامین نیرو برای دولت ها به ویژه دولت های جدید است. از آن جا که اندیشکده ها دائما به حل مسائل حکومتی اشتغال دارند، و از طرف دیگر تحت چالش مستقیم مسائل اجرایی قرار ندارند، اندیشه ورزان و کارشناسان آن به شکلی عمیق و اصولی با شیوه اداره کشور و نحوه مقابله با چالش های ملی به خوبی آشنا می‌شوند. همچنین اندیشکده ها از طریق برگزاری دوره های کارآموزی و پژوهانه، کارگاه ها، اعطای بورس ها و جوایز، همایش ها و .. نسل بعدی رهبران و سیاستمداران دولتی را تربیت می نمایند. اندیشکده ها می‌توانند با برخی از روش های پیشگفته، روش های افراد شاغل در دستگاه های حکومتی را نیز به شکل مستقیم یا غیر مستقیم تربیت می‌نمایند.
نخبگانی که در سطوح گوناگون دولت و حاکمیت وارد می‌شوند، باید توانمندی های ویژه ای داشته باشند. در حکومت های سنتی، این افراد غالبا از بین خاندان حاکم انتخاب می شدند و مساله تخصص اساسا در بین آن ها مطرح نبود. اما در حکومت های مردم سالار، نیاز است افراد پیش از ورود به دستگاه های حاکمیتی صلاحیت هایی کسب کنند و آموزش هایی ببینند. اندیشکده ها یکی از بهترین نهادهایی است که افراد می‌توانند در آن وارد شده و پس از چند سال فعالیت کارشناسی و مدیریتی و اشتغال به حل مسائل کلان و سیاستی تجربه لازم را آموحته و آماده ورود به عرصه تصمیم گیری حاکمیتی شوند. به بیان بهتر، فرد می‌تواند چندین سال بدون اینکه به فعالیت های اجرایی وارد شود، با واقعیت های فضای تصمیم گیری و سیاستگذاری حکومت آشنا شود و حتی در فضای تصمیم گیری نقش آفرینی نماید. این نوع خروجی که به نوعی ماموریت و کارکرد اندیشکده نیز به‌حساب می‌آید، عمدتا به‌عنوان ماموریت های مشترک اندیشکده ها شناخته می‌شود.
می‌توان عمده اندیشه ورزان فعلی بومی و یا خارج از کشور را به عنوان نمونه هایی از این نوع خروجی مثال زد. اما مثال فاحش آن، ویلیام برنز، ریاست موقوفه کارنگی برای صلح بین‌الملل است که در حال حاضر به مقام ریاست آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا[۲۲] (سیا) رسیده است.
۵. همایش و رویداد[۲۳]
برگزاری یک همایش و یا جلسه ای تخصصی حول یک موضوع و مسئله ای خاص می تواند برای مخاطبان آکادمیک و یا مسئولین و سیاستگذاران و یا حتی بازیگران و ذی نفعان یک سیاست جذابیتی خاص داشته باشد. اندیشکده های بسیاری در جهان و حتی ایران گاها به برگزاری این رویدادهای می پردازند تا شرحی علمی و کاربردی از یک مسئله به مخاطبانی خاص ارائه دهند. این همایش ها می‌تواند جنبه آموزشی داشته و در آن به شناخت نیرو های مستعد جهت جذب و آموزش ختم شود. می‌توان از رویداد راه[۲۴] که توسط موسسه رهنشان و خانه اندیشه ورزان برگزار شد به عنوان یک رویداد مناسب در ایران نام برد. همچنین از همایش “تورم: سیاستگذاران باید از هدایت آن دست بردارند و مبارزه با آن را آغاز کنند”[۲۵] که توسط بنیاد هریتیج برگزار خواهد شد را می‌توان از نمونه خروجی اندیشکده ها به‌صورت همایشات نام برد.
لازم به ذکر است که کارگاه های آموزشی، مدارس سیاست ورزی، مسابقات شبیه سازی سیاستگذاری، همایش های سیاستی و … همگی جزو این دسته هستند.
نتیجه گیری
خروجی اندیشکده ها یکی از مهم ترین انواع تقسیم بندی آن ها می‌باشد. یکی از مولفه های ارزیابی آن ها نیز بر اساس خروجی آن هاست. اما آن چه که در اینجا اهمیت و نمود پیدا می‌کند این است که هر محتوا با چه فرمی باید توسط اندیشکده ها منتشر شود. در صورت عدم شناخت درست فرم های ذکر شده و همچنین شناخت نادرست از مخاطب، یک محتوای خوب می‌تواند با فرمی غلط منتشر شده و به همین دلیل ضریب تاثیر خود را در مخاطب از دست دهد؛ در نتیجه آن خروجی به میزان نفوذ لازم در جامعه هدف خود نرسیده و بازخورد لازمی را به اندیشکده نمی‌رساند. پس قبل از انتشار یک خروجی، شناخت محتوا و مخاطب لازم بوده و پس از آن طراحی سیستمی برای اخذ بازخورد از محیط لازم است.
[۱] Feedback
[۲] Multimedia
[۳] Report
[۴] RAND
[۵] https://www.rand.org/pubs/external_publications/EP67996.html
[۶] Policy paper
[۷] https://iranthinktanks.com/what-is-a-policy-note-and-how-is-it-done/
[۸] https://iranthinktanks.com/implications-of-us-economic-sanctions-on-the-us-economy/
[۹] Research peper
[۱۰] https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/research_reports/RRA1400/RRA1430-1/RAND_RRA1430-1.pdf
[۱۱] Policy brief
[۱۲] https://www.oecd.org/unitedstates/united-states-labor-market-and-skills-policies.pdf
[۱۳] https://itan.ir/15201
[۱۴] Research brief
[۱۵] https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/research_briefs/RBA300/RBA373-1/RAND_RBA373-1.pdf
[۱۶] https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1679867
[۱۷] Policy draft
[۱۸] https://iranthinktanks.com/re-designing-the-architecture-of-the-national-governance-system-of-the-aviation-industry/
[۱۹] https://www.bristol.ac.uk/media-library/sites/secretary/documents/information-governance/document-management-policy.pdf
[۲۰] https://iranthinktanks.com/podcast-challenges-of-importing-feed-and-medicine-for-livestock-and-poultry/
[۲۱] https://www.youtube.com/watch?v=ZzjXpYE2R9M
[۲۲] CIA
[۲۳] Event
[۲۴] https://khanahouse.ir/rah/
[۲۵] https://www.heritage.org/monetary-policy/event/inflation-policymakers-should-stop-driving-it-and-start-fighting-it
یک دیدگاه