طرح مشاوره الزامی پیش از ازدواج ویژه نوجوانان زیر ۱۸ سال

به اعتقاد صاحب نظران علوم اجتماعی، یکی از دردناک ترین مشکلات اجتماعی در جامعه ما، پدیده طلاق است. آمار طلاق روزبه روز در حال افزایش است و موارد متعددی از آن به علت عدم شناخت و تعمق کافی افراد در امر انتخاب همسر است. این مسئله در مورد ازدواج هایی که در سنین نوجوانی رخ می دهند شدیدتر است. شاید دو برابر بودن آمار طلاق در ازدواج های سنین پایین نسبت به سنین بالاتر شاهدی بر این فرضیه باشد. با توجه به ویژگی های دوران نوجوانی مانند بحران هویت، تغییر و بی ثباتی در احساسات و آرمان گرایی این نتایج چندان دور از انتظار نیست. این گروه با آسیب های بیشتری همچون تحصیلات کمتر، درامد نامطلوب یا بی درآمدی و عدم آمادگی های لازم برای پرورش نوزاد مواجه می شوند.

ضرورت و اهداف پژوهش

به بیان روانشناسان برای تشکیل خانواده و روابط زناشویی بلوغ جنسی تنها یکی از شرایط لازم برای این امر است. شرایط مهم تری مانند بلوغ فکری و اجتماعی مسئولیت پذیری، توانایی ایجاد ارتباط با همسر و خانواده او و قدرت حل مسئله نیز برای این امر اهمیت دارند. برخی از محققان معتقد هستند که سنت ازدواج در سنین پایین باید به طورکلی تغییر کند اما برخی دیگر معتقدند که نباید به طور مطلق با این موضوع مخالفت کرد؛ چراکه باوجود برخی شرایط، مثل حمایت خانواده ها و رسیدن نوجوانان به بلوغ فکری لازم، ازدواج در نوجوانی نیز می تواند موفقیت آمیز باشد. مطابق آمار در ایران تا سال ۸۵ تعداد ۸۴۸ هزار نفر از افراد زیر ۱۸ سال در کشور ازدواج کرده اند (۷ درصد از کل کودکان بین ۱۰ تا ۱۸ سال) و از بین آن ها ۲۵ هزار نفر تا قبل از ۱۸ سالگی طلاق گرفته اند (حدود ۳۴ در صد). این آمار ضرورت هرچه بیشتر مشاوره های ازدواج برای متقاضیان ازدواجی که در سنین زیر ۱۸ سال قرار دارند و تعیین کاربردی ترین محتوا برای این جلسات از طریق علت یابی و آسیب شناسی این دسته از ازدواج ها را نشان می دهد؛ بنابراین طرح حاضر، تلاشی در جهت کاهش آسیب های ازدواج در افراد زیر ۱۸ سال خواهد بود. نتایج این پژوهش برای مسئولین مربوطه جهت آموزش های عمومی، تبلیغات و سیاست گذاری های کلی درزمینهٔ ازدواج، کاربردی خواهد بود؛ همچنین نتایج این پژوهش می تواند برای مشاورینی که درزمینهٔ پیش از ازدواج فعالیت می نمایند، ثمربخش باشد؛ اما مهم ترین کاربرد عملی این پژوهش برای مرکز و کلاس های آموزش زوجین برای ازدواج (مثل مراکز مشاوره، آزمایشگاه ها و …) است.

روش شناسی پژوهش

پژوهش از خصوصیت طرح غیر حدوثی یا غیر پیدایشی بهره برده است. در مطالعه حاضر از رویکرد توصیفی- تفسیری برای تجزیه وتحلیل اطلاعات استفاده شده است؛ فرایند گردآوری داده ها به شیوه هدفمند بود. به این شکل که با در نظر گرفتن سوابق متخصصان درزمینهٔ مشاوره پیش از ازدواج، با ۱۴ نفر از مجرب ترین اساتید و مشاورین کشور درزمینهٔ ازدواج افراد زیر ۱۸ سال، مصاحبه عمیق انجام و طی جلسه ای از آن ها درخواست شد تا نظر متخصصانه و تجربیات خود را پیرامون این گونه از ازدواج ها بیان نمایند؛ همچنین با ۱۱۰ نفر از کسانی که طی چند سال اخیر در سن زیر ۱۸ سال ازدواج و یا همسر زیر ۱۸ سال را انتخاب کرده اند نیز در یک تماس تلفنی مصاحبه نیمه سازمان یافته ای انجام شد؛ مصاحبه ها ضبط و سپس هر مصاحبه از حالت شفاهی به فرم نوشتاری تبدیل شدند. داده ها به روش تحلیل محتوای کیفی کدگذاری شد. جهت سنجش اعتمادپذیری نسبت به نتایج نهایی، پس از اتمام کار، نتیجه در اختیار دو نفر از مصاحبه شوندگان مربوط به همان قسمت قرار داده شد تا به تأیید نهایی رسد.

تحلیل مصاحبه با کارشناسان درباره ی ازدواج افراد زیر ۱۸ سال

با توجه به آسیب هایی که ممکن است ازدواج افراد زیر ۱۸ سال داشته باشد، اجبار درگرفتن خدمات روان شناختی اهمیت دارد. با توجه به برخی از این ملاحظات و با توجه به مجوزهای شرعی و قانونی ازدواج در زیر ۱۸ سال، امکان توقف این ازدواج ها وجود ندارد. از همین رو باید به آموزش مهارت های لازم در این زمینه پرداخت. در برخی از این افراد با توجه به ویژگی های دوران نوجوانی، عدم بلوغ عاطفی و بخصوص بلوغ شناختی نیاز است که مشاور افراد را در جهت متوقف کردن ازدواج در این سن متقاعد کنند. در برخی افراد نیز نیاز است ازدواج را تا آموزش مهارت های لازم به تأخیر بیندازند. در صورت عدم امکان توقف یا تعلیق ازدواج در برخی شرایط، پیشنهاد به تأخیر انداختن عقد و یا فرزندآوری مطرح است.

در مصاحبه با زوجین یافته های پژوهش حاضر نشان داد که ۶۲ درصد افراد مشارکت کننده در این پژوهش از زندگی خود احساس رضایت دارند؛ همان گونه که بیان شد این افراد، برآورده شدن نیازهای عاطفی، روانی، انگیزشی، کسب استقلال روانی، اجتماعی، مالی، فکری و جهت دار شدن زندگی خود را دلایل احساس رضایتشان می دانند؛ به علاوه ۱۵ درصد به طور مطلق احساس رضایت نمی کنند و زندگی آن ها ازهم پاشیده است و درگیر طلاق و معضلات آن و یا تعارضات و تنش هایی هستند، دراین بین، ۲۳ درصد از آن ها نیز با ذکر قیودی و باتحمل سختی ها و پذیرش محدودیت هایی اظهار داشته اند که از زندگی خود راضی هستند. میزان رضایت در زوجینی که اختلاف سن کمتر از ۵ سال داشتند، کمتر از زوج هایی بود که بین ۵ تا ۱۰ سال با یکدیگر اختلاف سن داشتند؛ گویا هر چه اختلاف سن بین این زوج ها کمتر باشد از میزان رضایت آن ها کاسته می شود. از یافته های حاصل از تحلیل محتوای مصاحبه با شرکت کنندگان در پژوهش این گونه استنباط شد که مبانی ازدواج این افراد اکثراً مبانی سنتی است؛ بنابراین میزان رضایت یا عدم رضایت و … که این افراد از ازدواج در این سن گزارش کردند بر اساس کار کردی که برای ازدواج بر مبنای سنتی حاصل می شود تبیین و تفسیر شدنی ست؛ پس برای حل کردن مسئله ازدواج و یا حل بحران ازدواج به طورکلی، در نظر گرفتن مبانی ازدواج از دیدگاه افراد بسیار حائز اهمیت است و مشاورین در فرایند مشاوره و آموزش های پیش از ازدواج خود باید این دو نوع از ازدواج را بشناسند و بر اساس مبانی ازدواج افراد به امر مشاوره پیش از ازدواج بپردازند.

محورهای موضوعی برای آموزش و مشاوره پیش از ازدواج به افراد زیر ۱۸ سال

آموزش های پیش از ازدواج به افراد زیر ۱۸ سال از منظر شرکت کنندگان و متخصصان به چند محور تقسیم بندی می شوند که برخی از آن ها عبارت اند از:

• آموزش جامع مهارت های زندگی
• آموزش ویژگی های دوران بلوغ و سنین نوجوانی (بلوغ شناختی، عاطفی، اجتماعی و…)
• آموزش طلاق و فرهنگ سازی ازدواج مجدد
• آموزش مدیریت اقتصادی و مسائل مالی
• آموزش نحوه ارتباط با خانواده اصلی و کسب استقلال (مالی، روانی و…)

درمجموع انتظار بازنگری و ایجاد تغییراتی در سنت ازدواج در سنین نوجوانی انتظار و خواسته ای مطلوب، بسیار جدی و دارای اهمیت ویژه است؛ به نظر می رسد که با این پدیده باید عالمانه تر و دقیق تر مواجه شد و امروزه به منظور حل این بحران تصمیم گیری ها باید بر پایه یک کار کارشناسی شده و عمیق انجام گیرد.

توصیه ای برای آموزش های قبل از ازدواج به افراد زیر ۱۸ سال

با در نظر گرفتن عوامل بسیاری در آسیب شناسی ازدواج در نوجوانی مؤثر است، لازم است که تمامی ازدواج هایی که قرار است در این سنین انجام شود به صورت الزامی توسط متخصص موردبررسی قرار گیرد. ازآنجایی که زوج های جوان در طی فرآیند عقد برای انجام آزمایش خون، به آزمایشگاه ارجاع داده می شوند؛ بهتر است این اقدام در همین مرحله انجام گیرد. تا طی این فرآیند متخصص مربوطه ضمن بررسی مشخصات مراجعین درصورتی که افراد یا رابطه فی مابین، خللی از بابت بلوغ همه جانبه و آمادگی های لازم جهت ورود به زندگی مشترک داشته باشند، به ایشان خدمت متناسبی ارائه دهد. درنهایت اثرسنجی برنامه هایی ازاین دست می تواند دست مایه تصمیمات مؤثر در حوزه اجتماعی شود.

جمع بندی

برخی از محققان معتقد هستند که سنت ازدواج در سنین پایین باید به طورکلی تغییر کند اما برخی دیگر معتقدند که نباید به طور مطلق با این موضوع مخالفت کرد. آمارهای طلاق مربوط به ازدواج های زیر ۱۸ سال ضرورت هرچه بیشتر مشاوره های ازدواج برای متقاضیان ازدواجی که در این سنین قرار دارند را نشان می دهد. از همین رو یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که ۶۲ درصد افراد مشارکت کننده در این پژوهش از زندگی خود احساس رضایت دارند. ۱۵ درصد به طور مطلق احساس رضایت نمی کنند و زندگی آن ها ازهم پاشیده است و ۲۳ درصد از آن ها نیز با ذکر قیودی و باتحمل سختی ها و پذیرش محدودیت هایی اظهار داشته اند که از زندگی خود راضی هستند. همچنین در این پژوهش برخی از محورهای موضوعی برای آموزش و مشاوره پیش از ازدواج به افراد زیر ۱۸ سال نام برده شد. درنهایت نیز توصیه ای برای آموزش های قبل از ازدواج به افراد زیر ۱۸ سال ارائه شد.

این مطالعه در اندیشگاه مطالعات فلسفه و سبک زندگی توسط فاطمه قدومی انجام شده است.