تأثیرات شیوع ویروس کرونا در آموزش و پرورش

با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس، آموزش وپرورش با چالش هایی نظیر وقفه در اجرای برنامه های درسی، برگزاری کنکور سراسری، عدم امکان حضور تمام دانش آموزان در فضای مجازی و همچنین پایین بودن سطح سواد رسانه ای و نبود زیرساخت ها روبه رو کرد. اقداماتی نظیر آموزش از طریق رسانه ملی و شبکه شاد انجام شد. عدم دسترسی دانش آموزان محروم به گوشی های هوشمند و سواد رسانه ای پایین از جمله کاستی های این اقدامات بود. باید توجه داشت، در دوران پساکرونا  هویت سنتی مدرسه دستخوش تغییر شده و سواد رسانه ای معلم ها، و وجود ابزار و امکانات آموزش مجازی در مدارس، ضروری خواهد بود.

ضرورت و اهداف پژوهش

ویروس کرونا نظام های آموزش وپرورش دنیا را باچالش هایی روبه رو کرده است. شناسایی اثرات و تبعات شیوع کرونا در نظام آموزش وپرورش، علاوه بر اینکه سیمای روشنی از مسئله را جلوی چشمان سیاست گذاران قرار می دهد، به فرآیند خط   مشی گذاری مطلوب در زمان حاضر و کاهش تبعات آن برای دوران پساکرونا نیز مفید خواهد بود. در این گزارش، چالش ها و تبعات ناشی از شیوع ویروس کرونا در نظام آموزش وپرورش، نتایج، آثار و پیامدهای اقدامات و تصمیمات دولت در مواجهه با شیوع ویروس کرونا، و همچنین تحولات و آینده آموزش وپرورش در دوران پساکرونا بررسی شده است.

چالش های همه گیری ویروس کرونا برای نظام آموزش وپرورش

همه گیری ویروس کرونا چالش ها و مشکلات بسیاری برای نظام آموزش  وپرورش به همراه داشت. از جمله این چالش ها به شرح زیر است:

•        وقفه در اجرای برنامه های درسی حضوری

•        قرابت زمانی همه گیری با برگزاری آزمون سراسری

•        به حاشیه رفتن امور تربیتی و پرورشی

•        حضور تمام وقت دانش آموزان در خانه و عدم ارتباط با محیط مدرسه

•        عدم دسترسی تعداد زیادی از دانش آموزان به فضای مجازی

•        سطح پایین سواد رسانه ای به خصوص در معلم ها

•        نبود زیرساخت های الکترونیکی مناسب

• ضعف مهارتی خانواده ها در پیشبرد برنامه های درسی

بررسی اقدامات و تصمیمات در زمینه آموزش وپرورش

در ادامه اقدامات و تصمیمات دولت در دوران همه گیری کرونا برای مقابله با چالش های ذکر شده ارزیابی می شود:

تعطیلی مهدهای کودک، مدارس دولتی و غیرانتفاعی

این تعطیلی یک اقدام مثبت برای پیشگیری از ویروس کرونا بود و از اتلاف وقت جلوگیری کرد. با این وجود، بی برنامگی و فقدان سیاست تربیت و آموزشی، و عدم تدبیر به موقع در ارائه شیوه های آموزشی جایگزین از نقاط ضعف این اقدام محسوب می شود.

آموزش تلویزیونی از طریق رسانه ملی

با وجود غافلگیری، یک هفته پس از تعطیلی مدارس، وزارت آموزش وپرورش توانست آموزش های تلویزیونی را شروع کند. این اقدام مشکلات و محدودیت هایی نیز داشت.  از جمله این مشکلات:

۱-سرعت مناسب و مطلوب در ارائه اولین آموزش تلویزیونی با زمان تعطیلی مدارس

۲-کم بودن زمان ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ای برای آموزش

۳-فقدان برقراری ارتباط مطلوب دانش آموزان در سنین پایین با برنامه های آموزش تلویزیونی، به دلیل پیوند عاطفی با معلمان و مدارس خود

۴-عدم بازپخش برنامه های آموزشی

۵-فقدان برقراری ارتباط دوسویه بین مدرس و فراگیران

آموزش دانش آموزان در شبکه های مجازی

یکی از معضلات اساسی آموزش از راه دور استفاده از پیام رسان های خارجی است. در برخی از این پیام رسان ها برای برخط شدن باید از VPN استفاده کرد که این موضوع مشکلاتی با خود به همراه دارد. از سویی دیگر بسیاری از معلم ها با فضای مجازی برای ایجاد آموزش های اثربخش و مطلوب آشنایی کافی نداشتند. همچنین بسیاری از خانواده ها به علت هزینه های بالا، از داشتن امکاناتی نظیر اینترنت و گوشی های هوشنمد بیبهره بودند. بنابراین اقدامات به نقض عدالت آموزشی، کیفیت پایین آموزش، آشنایی دانش آموزان با فیلترشکن و قابلیت های آن و همچنین بی توجهی به ظرفیت پیام رسان های داخلی انجامید.

آموزش برنامه های درسی در بستر شبکه شاد

یکی دیگر از اقدامات آموش وپرورش راه اندازی شبکه اجتماعی دانش آموزان (شاد) در اواخر فروردین ماه بود که این موضوع، سرعت پایین در ارائه یک شبکه آموزشی واحد زیر نظر وزارت آموزش وپرورش را نشان می دهد. داشتن قابلیت ارتباط دوسویه بین معلم و دانش آموزان از نقاط مثبت این شبکه به شمار می رود. با این حال امکان برقراری ارتباط فردی دانش آموز با معلم در این شبکه وجود ندارد. عدم دسترسی خیل عظیمی از دانش آموزان مناطق محروم به گوشی هوشمند و شبکه شاد از مشکلات اساسی این شبکه به شمار می رود. همچنین برخی از مدارس غیرانتفاعی از این شبکه استفاده نکردند.

تحولات آموزش و پرورش در دوران پساکرونا

همانطور که گفته شد، با شیوع ویروس کرونا و افزایش خانه نشینی، آموزش تعطیل نشد و پای فضای مجازی به آموزش عمومی و رسمی باز شد. به همین علت، از این پس بخش های مختلف آموزش وپرورش دستخوش تغییرات گسترده ای خواهد شد که در ادامه به برخی از آن ها پرداخته شده است.

ضرورت وجود ابزار الکترونیکی شخصی در فرآیند تعلیم و تربیت

برخورداری از گوشی هوشمند در دوران پساکرونا به مثابه یک ابزار اساسی آموزش و عنصر مهم فعالیت های یاددهی-یادگیری در نظام آموزش عمومی مورد پذیرش قرار خواهد گرفت و نمی توان وجود آن را حتی در آموزش های حضوری نادیده گرفت.

لزوم توجه به سواد رسانه ای به مثابه شایستگی های معلم

یکی از ملاک های تشخیص شایستگی معلمان، سواد رسانه ای و توانایی آموزش مطلوب در فضای مجازی خواهد بود. منظور از سواد رسانه ای شامل مراحل مختلف از تعیین هدف، محتوا، روش آموزش تا ارزشیابی و پیگیری فعالیت های مکمل و فوق برنامه است.

هویت زدایی از مفهوم سنتی مدرسه و تغییر پاردایم یاددهی-یادگیری

فقدان اعتقاد به حضور در محیط مدرسه با دیوارهای بلند، ورود و خروج در ساعاتی معین برای دریافت آموزش های حضوری از جمله مواردی است که در ذیل هویت زدایی از مفهوم سنتی مدرسه جای می گیرد. در دوران پساکرونا دانش آموزان اطلاعات و داده های خود را از فضای مجازی و با حجم گسترده ای دریافت خواهند کرد، و حتی باور به این موضوع شکل خواهد گرفت که به حضور در مدرسه نیازی نیست و از طریق فضای مجازی می توانند به یادگیری بپردازند، پس نقش معلم به عنوان تسهیلگر یادگیری خواهد بود.

تقویت بنیان های نظری مدرسه مجازی

در دوران پساکرونا مباحث مرتبط با مدرسه مجازی متقاضیان جدی خواهد داشت. از اینرو نظریه پردازان میبایست مبانی نظری قوی جهت ضرورت مدرسه حضوری و ارجحیت آن بر آموزش مجازی ارائه دهند. تقویت هویت مدرسه برای جلوگیری از عدم تمایل دانش آموزان به حضور در مدرسه، یک امر ضروری است.

لزوم بازتعریف عناصر برنامه درسی در دوران پساکرونا

در این دوران عناصر برنامه درسی از قبیل هدف، محتوا، معلم، دانش آموز، محیط و… دچار دگرگونی خواهد شد. در این بین به منظور جلوگیری از اتلاف وقت و هدررفت انرژی و سرمایه های نظام آموزش وپرورش، مسئولان باید به بازتعریف عناصر برنامه درسی متناظر با مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و تحولات دوران پساکرونا، اهتمام ورزند.

پیشنهادهای سیاستی

پیشنهادهای این پژوهش برای کاستن اثرات مخرب کرونا در نظام آموزش وپرورش به شرح زیر است:

۱-زمان تحصیلی به مدت ۱ ماه نسبت به سال های گذشته افزایش داده شود و در این بازه نسبت به آموزش و تدریس دانش آموزان تا تحقق مطلوب سرفصل های درسی اقدام شود.

۲-تهیه و تدوین بسته های آموزشی جهت توانمندسازی معلمان در بستر اینترنت.

۳-در زمان باقیمانده تا امتحانات پایان سال، علاوه بر فعالیت راهبران آموزشی مقطع ابتدایی، معلمانی نیز در مقطع متوسطه به صورت دوره ای در مناطق محروم حضور یافته تا عدالت آموزشی تا حدودی رعایت شود.

۴-می توان ادامه آموزش های حضوری پایه اول ابتدایی را از اول شهریور تا پایان مهرماه ۹۹ و شروع آموزش پایه دوم ابتدایی از اوایل آبان ماه ۹۹ تا پایان تیرماه ۱۴۰۰ در نظر گرفت.

۵-برگزاری امتحانات پایانی در نوبت های صبح و بعدازظهر به منظور رعایت پروتکل های بهداشتی و اختصاص بیشتر سوالات امتحان پایانی به نیمسال اول تحصیلی.

۶-به منظور عدم نقض عدالت آموزشی، فاصله یک ماهه امتحان نهایی تا زمان برگزاری کنکور، ارائه آموزش های تکمیلی برای دروس دارای ضریب بالا و کاهش ضریب تاثیر دروس نیمسال دوم پایه ۱۲ دوره متوسطه پیشنهاد می شود.

جمع بندی

شیوع ویروس کرونا تمام بخش های جوامع را تحت تاثیر قرار داده است. آموزش وپرورش نیز از نهادهایی است که از بحران شیوع کرونا در امان نمانده است. برای گذر از این بحران پیشنهاد می شود که مدت زمان تحصیل یک ماه افزایش یابد و امتحانات در دو شیفت صبح و بعد از ظهر برگزار شود. جهت افزایش سواد رسانه ای معلم ها بسته های آموزشی تهیه و تدوین شود. همچنین کاهش ضریب تأثیر دروس نیمسال دوم پایه دوازدهم دوره متوسطه در امتحانات نهایی، مطلوب است.

این مطالعه در پژوهشکده سیاست پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت و توسط سهراب محمدی پویا در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.