تاثیر شیوع ویروس کرونا بر سیاست داخلی ایران
کرونا و نحوه مدیریت آن توسط دولت و حکومت ایران همراه با ارائه راهکار
با خروج آمریکا از برجام، ایران با بحران های سیاسی و اقتصادی زیادی مواجه شد. شیوع ویروس کرونا باعث تشدید این بحران‌ها در کشور شده و نحوه برخورد حاکمیت با این بحران، باعث اعتراض و انتقاد افراد و رسانه های زیادی به این شیوه حکومت داری شده است. همچنین رسانه های ضدانقلاب و کشورهایی مانند آمریکا با پافشاری بر طرح براندازی و افزایش فشار، خواهان القا کردن ناکارآمدی حکومت بر افکار عمومی هستند. رسیدن به سازوکار واحد و هماهنگ در مدیریت بحران می تواند تصویری مقتدر از نحوه برخورد با مشکلات را نشان دهد.
ضرورت و اهداف پژوهش
شیوع ویروس کرونا در ایران، موضوعات و بخش های مختلفی را در جمهوری اسلامی درگیر کرده است. با درگیری حوزه های کشوری و لشکری با این بحران، انتظارات عمومی از دستگاه ها و نهادها افزایش یافته است. شروع کرونا همزمان با انتخابات مجلس یازدهم و مجلس خبرگان بود که باعث نقد و تخریب در این حوزه شده است. همچنین این نقد وجود دارد که حاکمیت برای برگزاری ۲۲ بهمن در مورد ویروس کرونا پنهانکاری کرده که باعث شده رسانه های ضدانقلاب بر افکار عمومی تاثیر بگذارند و خطراتی همچون کاهش مشروعیت سیاسی نیاز را نیز ممکن افزایش دهد. نحوه برخورد دولت و حاکمیت با بحران های داخلی و برخورد رسانه های داخلی و خارجی نسبت به عملکرد جمهوری اسلامی مورد بررسی است.
شرایط خاص ایران در دولت یازدهم و دوزادهم
اولین بار پس از انقلاب اسلامی، دولت حسن روحانی در ایران به پای میز مذاکره رسمی و علنی با دولت آمریکا نشست که نتیجه آن توافق برجام برای توسعه و نوسازی کشور از طریق قراردادهای بزرگ بین المللی بود. اما با خروج آمریکا از این توافق سیاست داخلی و اقتصاد ملی ایران به شدت تحت تاثیر قرار گرفت. این شرایط پیچیده باعث نمود شورش در بیش از ۱۰۰شهر در دی ماه ۹۶ شد. وقوع سیل، آشوب های آبان در پی افزایش قیمت بنزین، سقوط هواپیمای اوکراینی، شهادت سردار قاسم سلیمانی و شیوع ویروس کشنده کرونا در سراسر ایران، گوشه ای از فجایع ۹۸ هستند. پس از جنگ تحمیلی، دولت ها تا به این میزان با تحولات سخت و پیچیده در یک سال رو به رو نبوده اند.
نحوه عملکرد دستگاه ها و نهادهای مختلف در زمان شیوع ویروس کرونا
به طور اساسی، وظیفه اصلی دولت ها و حکومت در زمان بحران، مدیریت و کنترل و در نهایت بازگشت شرایط به حالت عادی است. این وظیفه در ایران بر عهده وزارت بهداشت قرار گرفت، اما به دلیل اینکه اختیارات لازم را برای ایجاد محدودیت ها نداشت، موفق به کنترل و مدیریت نشد. از طرفی ستادها و قرارگاه هایی از جمله “قرارگاه بهداشتی و درمانی”، “ستاد ملی مقابله با کرونا”و “شورای پشتیبانی از تصمیمات ستاد ملی مبارزه با کرونا” شکل گرفته است. آشفتگی سیاسی و مدیریت های جزیره ای در کنار عدم مسئولیت پذیری از سوی دولت، سیاست داخلی ایران را با نوعی چالش در تصمیم گیری در زمان شکل گیری بحران رو به رو ساخته و نشان داد راه های گریز در زمان بحران به جای راه حل ها، از سوی مسئولین بیشتر مدنظر است!
افراد و رسانه ها در این مورد با مطرح کردن موضع های خود، به بررسی این وضعیت پرداختند.
- بی‌بی‌سی فارسی با عنوان “کرونا؛ ضعف مدیریت حاکمیت ایران فرصتی برای تصمیم گیری مشورتی-مشارکتی“ به لزوم افزایش نقش نهاد های مردمی در زمان غیب نهادهای دولتی و حاکمیتی در بحران پرداخته است.
- سایت زیتون با عنوان “کرونا و بحران تصمیم گیری سنگرِ خالی دولت“ به تلاش برای القای بحران در تصمیم گیری، دولت ناکارآمد، وجود نهادهای موازی و تصمیمات موازی و استیصال حاکمیت پرداخت.
- وال استریت ژورنال نوشت “جمهوری اسلامی ایران با کرونا به سوی سقوط می رود“. این رسانه تحلیلی مبنی بر کاهش مشروعیت نظام جمهوری اسلامی، احتمال سرنگونی و فروپاشی نظام، افزایش بی اعتمادی عمومی بر اثر کرونا را ارائه داد.
- بهرام پارسایی، نماینده مجلس به دنبال تحقیق و تفحص از سازمان هواپیمایی کشور و مقصریابی در فضای سیاسی برای مقصر نشان دادن یک ایرلاین ایرانی بود.
- بهاره هدایت فعال سیاسی اصلاح طلب با انتقاد از بازداشت های جدید به مدیریت بحران کرونا انتقاد داشت.
- ایران وایر تحلیلی با عنوان “شیوع کرونا و نمایش پیکر فرسوده نظام جمهوری اسلامی” ارائه کرد و به دنبال نشان دادن ساختار معیوب حکومت در ایران، شکست نظام سیاسی در مدیریت بحران، استیصال دستگاه ها و موازی کار و سرکوب و زندانی کردن منتقدان در بحران شیوع کرونا بود.
نقدها و تحلیل های اقدامات کرونایی حکومت ایران
مباحث اصلی در نقد رفتار دولت و حاکمیت در چند حوزه بروز پیدا کرده است. سیاست و بحران با یکدیگر گره خورده اند. ویروس کرونا از زمانی که در چین شیوع و اطلاع رسانی شد، به یکی از نگرانی های شهروندان و دولت‌های مختلف در زمینه این اپیدمی شد.
- نقد ادامه پرواز و تبادلات ایران و چین علیرغم شیوع گسترده کرونا در چین
- اصرار حکومت ایران به برگزاری مراسم ۲۲ بهمن و انتخابات ۲ اسفند با وجود شایعه و گزارش هایی از شیوع کرونا در ایران
- پنهانکاری و دروغ گویی سیستماتیک دولت و حاکمیت در زمان شیوع بحران کرونا در ایران و برخورد قهرآمیز با منتشرکنندگان خبر در اواسط بهمن
- تکذیب خبر شیوع کرونا توسط مقامات و القای پنهانکاری
- بی اعتمادی به تصمیمات و اخبار و گزارش های رسمی به خاطر وقایع مرتبط با آبان و دی ماه
- مقایسه نحوه برخورد ایران و کشورهای دیگر با بحران کرونا و نقد سیستم سیاسی ایران
- تعطیلی مجلس شورای اسلامی به عنوان یکی از نهادهای مهم در بخش نظارت و قانونگذاری در زمان بحران
در حالی که دولت بحران را به گونه ای مدیریت کرده که نقدهای فراوانی را به دنبال داشته، خواهان ممانعت از دوقطبی سازی و موج سواری رسانه ها و جریان های سیاسی شده است. چنین رفتاری در ماه های آینده، میزان نقدها را به شدت افزایش خواهد داد و ممکن است مجلس یازدهم فشار را بر روحانی و دولتش افزایش دهد. همچنین بیشتر شدن بحران های اقتصادی باعث اعتراضات و نارضایتی می شود که آزمونی برای حاکمیت است تا نارضایتی ها را مدیریت کند. این شرایط فرصتی را برای نیروهای ضدانقلاب و کشورهایی چون آمریکا فراهم می کند تا طرح براندازی و فشار حداکثری را بیشتر دنبال کنند و ناکارامدی نظام جمهوری اسلامی را به افکار مردم القا کنند.
راهکارها
- در سطوح مختلف حاکمیتی و حکومتی باید به سازوکار واحد و هماهنگ در مدیریت بحران رسید. مدیریت بحران در زمان شیوع ویروس کرونا و ارائه تصویری مقتدر و قدرتمند از نحوه برخورد با مشکلات و چالش های موجود، باعث خواهد شد تا افکار عمومی وجود نیروی قادر به حل بحران را بیشتر احساس کنند.
- بروز و ظهور نیروها در عرصه میدانی برای رفع مشکلات می بایست به گونه ای باشد تا مانع سواستفاده و تبلیغات سوء دشمنان شود. برخی از اقدامات خودجوش از سوی نیروهای بسیج و مردمی تصویرسازی نامناسبی از مقابله با بحران به نمایش گذاشته است.
- در آینده نزدیک می تواند بحران کرونا، بستری را برای رقابت های سیاسی و یا سر بازکردن جنگ قدرت در جریان های سیاسی باز کند. این اتفاق ممکن است ناگریز باشد. رسانه ها می بایست پیش از وقوع به نقد چنین سناریوها و رقابت های احتمالی بپردازند و مانع از ماهیگیری سیاسی از کرونا شوند.
جمع بندی
نحوه برخورد حاکمیت و دولت با بحران های اخیر و ناشی از شیوع ویروس کرونا، نقدهای بسیاری را در پی داشته است به گونه ای که مسئولیت گریزی نهادها و دستگاه های اصلی در زمان بحران و عدم وجود مدیریت یکپارچه بحران در افکار عمومی و جامعه نقش بسته است. چنین تصویری به صورت گسترده در رسانه های ضدانقلاب و معاند به افکار عمومی القا شده و در آینده خطراتی در زمینه کاهش مشروعیت سیاسی در صورت جامعه پذیری القائات به شدت افزایش خواهد یافت. مدیریت بحران در زمان شیوع ویروس کرونا و ارائه تصویری مقتدر و قدرتمند از نحوه برخورد با مشکلات و چالش های موجود، باعث خواهد شد تا افکار عمومی وجود نیروی قادر به حل بحران را بیشتر احساس کنند و مانع سو استفاده و تبلیغات سو دشمنان شود.
این مطالعه در مرکز پژوهشی آرا در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.
