انرژیبررسی و تحلیلتجارت انرژیسند تحلیل مسئله

راهبردهای مقابله با دیپلماسی انرژی اسرائیل

بررسی و تحلیل دیپلماسی انرژی اسرائیل و پیامدهای اقتصادی و سیاسی آن برای جمهوری اسلامی ایران

امتیاز شورای علمی

کشف میادین گازی در شرق مدیترانه موجب شده تا اسرائیل در اندیشه تأثیرگذاری در معادلات منطقه­ای بازار گاز برآید. اروپا، اردن و ترکیه گزینه­های اصلی صادرات گاز اسرائیل به شمار می­روند. از این میان، صادرات به اردن عملیاتی شده است، اما دو گزینه دیگر با چالش­های بسیاری مواجه‌اند. فقدان امنیت پیرامونی، هزینه­های بالای احداث خط­لوله از بستر دریا، اختلاف با دولت لبنان و … از جمله این چالش ­ها است. باید توجه داشت که توسعه دیپلماسی انرژی اسرائیل می ­تواند تهدیدات گوناگونی برای کشور به همراه بیاورد. از جمله اهداف اصلی این رژیم، کامل کردن طرح ­های منطقه­ای واشنگتن برای انزوای جمهوری اسلامی ایران است.

ضرورت و اهداف پژوهش

کشف میادین عظیم گازی در شرق مدیترانه، اسرائیل را علاوه بر تأمین انرژی مورد نیاز خود، به نقش ­آفرینی در بازار گاز منطقه ­ای امیدوار کرده است. این امر موجب تأثیر­گذاری این رژیم بر معادلات منطقه ­ای بازار گاز خواهد شد. مهار نقش ­آفرینی اسرائیل در بازار منطقه ­ای گاز یک ضرورت راهبردی به شمار می ­رود. اسرائیل تلاش می ­کند که با ابزار انرژی به مرزهای ایران نزدیک شود تا ضمن تشدید ناامنی در پیرامون کشور، مانع از پیشرفت و نفوذ منطقه ­ای تهران شود. در این پژوهش سعی شده تا با ارزیابی مسئله، راهکارهای مؤثری برای مقابله با دیپلماسی انرژی اسرائیل ارائه شود.

وضعیت اسرائیل در حوزه انرژی

اکتشاف چندین میدان گازی در سال­ های اخیر، علاوه بر خودکفایی، این رژیم را به یک صادرکننده نوظهور به ویژه در عرصه گاز تبدیل کرده است. این رژیم امیدوار است تا با اکتشافات اخیر، از واردات نفت و زغال سنگ خودکفا شود. در این میان با کشف میدان عظیم لویاتان، اسرائیل گامی دیگر برای تبدیل شدن به صادرکننده انرژی برداشت. اکنون اسرائیل درصدد گسترش زیرساخت ­ها و واردات تأسیسات ال­ ان ­جی است. میادین کشف شده اخیر و روند اکتشاف میادین به خصوص دو میدان گازی دیگر، قدرت و توان این رژیم را در معادلات انرژی منطقه ‌ای بسیار بالا می­ برد.

گاز علاوه بر اینکه از نظر اقتصادی و محیط ­زیستی برای اسرائیل به ‌صرفه ­تر است، در شرایط بحرانی منطقه نیز، امنیت انرژی این رژیم را تأمین می ­کند. اسرائیل با بهره­ برداری از میدان ­های گازی که اخیراً کشف شده با مازاد گاز تولیدی روبرو می­ شود و احتمالا صادرات را در دستور کار خویش قرار می ­دهد. به عقیده برخی، تأخیر در بهره ­برداری این میدان ­ها نیز به منظور یافتن بازار گاز مناسب می ­باشد. به تبع، اولین گزینه پیش ­روی تل ­آویو برای استفاده از ظرفیت ­های انرژی خویش، صادرات گاز است تا علاوه بر درآمدهای سرشار، چالش ­های امنیتی و سیاسی این رژیم را کم ­کند.

صادرات انرژی و چالش­ های فراروی اسرائیل

بررسی گزینه ­های صادراتی اسرائیل نشان می ­دهد که کشورهای اردن و ترکیه و اروپا اهداف اصلی صادراتی این رژیم می­ باشد. قرابت معنادار جغرافیایی، مواضع سیاسی همسو و نیاز روزافزون اردن به واردات گاز، این کشور را به یکی از گزینه­ های جدی و اصلی صادرات گاز مبدل کرده است. ترکیه نیز یکی از مقاصد احتمالی صادرات گاز اسرائیل خواهد بود. در واقع، پس از سال­ ها سردی روابط، دو طرف به عادی ‌سازی روابط روی آورده ‌اند که مسأله انرژی یکی از مهم‌ ترین عوامل بهبود روابط میان اسرائیل و ترکیه است. البته این همکاری در کوتاه ‌مدت به علت وجود چالش ­های بسیار، از جمله مخاصمه ترکیه با قبرس و هزینه ­های بالای احداث و انتقال گاز، محتمل نیست.

با یافتن ذخایر بزرگ نفت و گاز در مناطق ویژه اقتصادی شرق مدیترانه، احتمال تشکیل مثلث انرژی سه کشور اسرائیل، قبرس و یونان قوت گرفته است. این رژیم در تلاش است تا از طریق مشارکت در مثلث انرژی بتواند جای پای خود را در بازار انرژی اروپا باز کند. بازار اروپا به جهت همسویی سیاست­ ها، حمایت از تمامیت ارضی این رژیم از سوی اروپا و حمایت­ های آمریکا برای اسرائیل جذاب است. البته با وجود تصویب طرح احداث خط ‌لوله، چالش­ هایی برای آن وجود خواهد داشت. هزینه ­های بالای احداث خط‌ لوله از بستر دریا، چالش ­های حقوقی منابع گازی با لبنان، اختلاف با فسطین، مخالفت­ های ترکیه، بی ‌ثباتی و تهدیدات امنیتی و رقابت با کشورهای بزرگ صادرکننده گاز از مهمترین چالش­ ها است.

در این میان مصر برای اسرائیل گزینه صادراتی دیگری است و می ­تواند دروازه صادرات این رژیم محسوب شود. این کشور یکی از مهم ‌ترین مسیرهای انتقال انرژی از خلیج ­فارس به اروپا و ایالات متحده است. علاوه بر خط ­لوله عرب، این کشور دارای تأسیسات صادرات ال ­ان­ جی بزرگی است. هر چند اکتشافات میدان­ گازی اخیر در مصر، بر روابط آن دو سایه افکند، اما اسرائیل درصدد است تا چالش­ های امنیتی و سیاسی خط ­لوله خود را به کمک مصر حل کند. در صورت اتصال منابع گازی اسرائیل به تأسیسات انرژی مصر، علاوه بر بازارهای گاز اروپا، صادرات گاز به ترکیه و در مقیاس بزرگ ­تر، به شرق آسیا، را در پی خواهد داشت.

پیامدهای اقتصادی-سیاسی برای جمهوری اسلامی ایران

توسعه نقش روزافزون اسرائیل برای ایران با پیامدهای منفی همراه است. محدودسازی بازار صادرات ایران و گسترش تعاملات منطقه ­ای و فرامنطقه ­ای از مهمترین انگیزه­ ها و اهداف دیپلماسی انرژی اسرائیل است. حضور و نقش­ آفرینی اسرائیل و در پی آن، تشکیل سازمان ­های منطقه ­ای مشترک، علاوه بر پیگیری منافع این رژیم، می ­تواند به انزوای ایران در جهان اسلام و تقویت رقبای منطقه ­ای بینجامد. از جمله آمال منطقه­ ای اسرائیل، دسترسی هرچه بیشتر به محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران بوده است. به نظر می ­رسد گسترش حضور و روابط این رژیم، با هدف تسلط و کنترل هر چه بیشتر تحرکات سیاسی و امنیتی ایران انجام می­شود. این امر می ­تواند عواقب تهدیدآمیزی برای تهران به همراه بیاورد.

ارائه راهکار

گزینه­ هایی که ایران می ­تواند برای صیانت از منافع ملی و تحقق راهبردهای سیاست خارجی خویش در مقابله با دیپلماسی انرژی اسرائیل انجام دهد عبارت ­اند از:

  • تقویت متحدان منطقه­ ای خویش در لبنان و فلسطین؛
  • بهبود روابط سیاسی و دیپلماتیک با قاهره؛
  • همکاری با دو کشور روسیه و قطر برای کنترل نفوذ این رژیم در بازار گاز اروپا، خاورمیانه و آسیا؛
  • توسعه خط ­لوله اسلامی ایران-عراق-سوریه؛
  • گسترش همکاری ­ها در عرصه انرژی با ترکیه و تلاش برای کسب سهم بیشتر از بازار گاز این کشور؛

جمع ‌بندی

با کشف میدان ­های گازی در مدیترانه، تل ­آویو که با فقدان مشروعیت و امنیت پیرامونی دست و پنجه نرم می­ کند، تلاش مضاعفی در عرصه دیپلماسی انرژی در پیش گرفته است. در این راستا می ­­توان به همکاری با اردن و ترکیه، طرح انتقال گاز طبیعی به اروپا و … اشاره کرد. البته در این میان چالش ­هایی چون اختلافات حقوقی با لبنان، منازعه دیرینه با فلسطین و هزینه ­های سرسام‌آور احداث خط ­لوله از بستر دریا باعث شده تا کنشگر فعالی مطرح نشود. هدف عمده سیاسی و امنیتی دیپلماسی انرژی اسرائیل، جمهوری اسلامی ایران است. اما گاز طبیعی می­ تواند فرصت­ های تقابلی جدیدی برای جلوگیری از دستیابی اسرائیل به این اهداف به همراه بیاورد. دیپلماسی انرژی می ­تواند محور ایجاد ائتلاف و اتحاد منطقه ­ای با دولت ­های بیشتری برای مقابله با اسرائیل شود.

این مطالعه در در اندیشکده حکمرانی انرژی و منابع ایران و توسط داود کریمی­‌ پور در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.

امتیاز کاربر ۴ (۱ رای)

اندیشکده حکمرانی انرژی و منابع ایران

اندیشکده حکمرانی انرژی و منابع ایران به عنوان یک کانون تخصصی در حوزه انرژی و منابع در کشور به منظور ارتقای سطح کیفیت تصمیم‌سازی و اثرگذاری بر فرآیند تصمیم‌‌گیـری در زمینه تدوین سیاست‌‌های بخش انرژی تأسیس شده است.

داود کریمی ‌پور

پژوهشگر ارشد اندیشکده حکمرانی انرژی و منابع ایران - دکتری روابط بین الملل - دانشگاه گیلان

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا