اصطلاح گروه فشار به گروه های ذینفعی اطلاق می شود که در تلاش برای اثر گذاری بر فرایند سیاست گذاری عمومی هستند. هر گروه اجتماعی که در جستجوی اثرگذاری بر رفتار سیاست گذاران، اداره کنندگان و قانون گذاران، بدون تلاش برای کسب کنترل رسمی حکومت باشد در اصطلاح گروه فشار نامیده می شود. این گروه ها برخلاف احزاب سیاسی در پی کسب قدرت نبوده بلکه در پی اثرگذاری بر تصمیات مراجع قدرت هستند. برای نمونه گروه هایی چون انجمن پزشکی بریتانیا، اتحادیه ملی کشاورزان، برخی گروه های طرفداران صلح و محیط زیست و حامیان حقوق حیوانات را می توان نام برد.
گروه های فشار به دو نوع درونی و بیرونی تقسیم می شوند. گروه های فشار درونی گروه هایی تخصصی و حرفه ای می باشند که به صورت منظم در مسائل مرتبط با تخصص گروه توسط حکومت و سیاست گذاران مورد مشورت قرار می گیرند اما گروه های فشار بیرونی گروه هایی هستند که هیچ ارتباط ویژه ای با حکومت ندارند و بیشتر از طریق اثرگذاری بر افکار عمومی و رسانه ها در پی اثرگذاری بر سیاست های عمومی هستند.
در حال حاضر گروه های فشار به بخش جدایی ناپذیر نظام های سیاسی دمکراتیک تبدیل شد اند و عوامل اصلی تعیین کننده نفوذ و تاثیر این گروه ها در جامعه عبارتند از فرهنگ سیاسی، ترتیبات نهادی، ماهیت نظام حزبی، سطح دخالت دولت در زندگی اجتماعی و اقتصادی است.
این گروه ها وظیفه سیاست سازی و تصمیم گیری سیاسی را بر عهده ندارند بلکه از طریق سازماندهی و پیگیری منافع خود در پی اثرگذاری بر فرایند سیاست گذاری عمومی، سیاست گذاران و تصمیم سازان در سطح کلان هستند. این گروه ها بر مراحل «شناسایی و تعریف مسئله»، «تدوین سیاست» و «اجرای سیاست» اثر گذارند. این گروه ها در تلاشند تا مسائل و مشکلاتی که مرتبط با منافعشان است یا منافعشان را به خطر می اندازند یا مشکلات مهم مرتبط با جامعه (مانند مشکلات محیط زیستی) را به دستور کار رسمی دولت وارد نمایند تا دولت در دستور کار رسمی برای حل آن مسئله سیاست جدیدی تصویب و یا سیاستی را تغییر یا خاتمه دهد.
در مرحله تدوین سیاست گروه های فشار نقش مهمی ایفا می کنند اگرچه این گروه ها تصمیم گیرنده نیستند اما منبع مهم اطلاعات و پیشنهاد دهنده گزینه های مختلف و راه حل های جایگزین به حکومت می باشند. اما سوالی که مطرح می شود این است که این گروه ها چه نقشی در مرحله تدوین سیاست ایفا می کنند در پاسخ می توان گفت تنها تعداد اندکی از این گروه ها که برجسته و ممتاز هستند در تدوین سیاست اثرگذارند و به عموم پاسخگو هستند. برای نمونه یکی از گروه های فشار درونی که نقش و اثر بسیاری در بریتانیا دارد انجمن پزشکی بریتانیا است که انجمنی داوطلبانه و تخصصی با حدود ۱۳۰۰۰۰ عضو از پزشکان است. هدف این انجمن حمایت از منافع پزشکان در داخل و خارج از کشور و فراهم آوردن خدمات لازم برای اعضا است و علاوه بر حفاظت از منافع حرفه ای و مالی اعضای آن، اقدامات بسیاری برای نفوذ در سیاست های دولت بریتانیا در مورد سیستم مراقبت های بهداشتی و سلامت و مسائلی چون پرداخت و آموزش پزشکان، بیمارستان ها و کیفیت و کمیت تجهیزات و خدمات تجهیزات پزشکی ایفا می کند.
نقش برخی از گروه های فشار فراتر از تلاش برای شکل دادن محتوای سیاست عمومی بوده بلکه در مرحله اجرای سیاست نیز ایفای نقش می کنند. این گروه ها به حکومت در اجرای سیاست ها یاری می رسانند برای نمونه سیاست های کشاورزی که با تلاش اتحادیه ملی کشاورزان که گروه فشار درونی است در دولت به تصویب رسیده را صرفا کشاورزان می توانند اجرایی کنند بنابراین دولت نمی تواند بدون توجه به منافع این گروه سیاست های کشاورزی را تدوین کند.
گروه های فشار از روش های مختلفی برای اثرگذاری بر فرایند تدوین و اجرای سیاست های عمومی استفاده می کنند. این روش ها با توجه به ماهیت سیستم سیاسی و نوع جامعه در هر کشور می تواند متفاوت باشد. برخی از این روش ها شامل ارسال دادخواست و نامه درخواست برای تحقق خواسته هایشان، جلب حمایت افکار عمومی به نفع خود، استفاده از رسانه های چاپی و الکترونیکی و مجازی برای بیان احساسات و نظرات خود به دولت، استفاده از تبلیغات برای نفوذ در افکار عمومی، ایجاد لابی برای اعمال فشار بر دولت، اعمال نفوذ بر قوه قضائیه و تصمیمات قضایی و … است. میزان اثرگذاری این گروه ها با توجه به معیارهایی چون نظم و انظباط، تعهد اعضا، توان جذب مردم و افکار عمومی، شرایط مالی، میزان دسترسی به سیاست گذاران و تصمیم گیران سیاسی متفاوت خواهد بود. (سایت سیاستگذاری عمومی ایران)
در جامعه هاى صنعتى جدید، چون عقاید عمومی، نفوذ عمیقى دارند گروه هاى مختلف اجتماعى به خصوص گروه رسمی، مى کوشد تا با وسایل گوناگون عقاید عمومى را با عقاید خود همساز کنند. به این منظور مؤسسات بسیار متشکل و مجهزى که در جامعه شناسى گروه فشار، یا گروه تحمیل خوانده مى شود به وجود مى آیند. بنابراین گروه هاى فشار به عنوان وسیله اى در دست طبقات حاکم، در جهت مسخ مردم، نقش بس عظیم دارند و مى توانند دگرگونى هایى در عقاید عمومى از راه هاى غیرمستقیم و با کمک وسایل گوناگونى از جمله تصویر و زبان و خط و غیره ایجاد کنند.
برانگیختگى عواطف عمومى و مهیا ساختن مردم براى پذیرش عقایدى معین از اهداف گروه هاى فشار است. این گروه همواره با شیوه هاى مختلف مى کوشد تا عقاید عمومى را با مقاصد خود، موافق گردانند و یا عقاید مطلوب خود را بر عامه جامعه تحمیل کنند. به عبارت دیگر گروه فشار، متشکل از افرادى است که داراى منفعت مشترکى هستند و می خواهند از آن دفاع کنند. گروه فشار گروهى است که اغلب در جامعه نقش منفى دارد. البته در مواردى هم نقش مثبت آن قابل ذکر است. گروه‌هاى فشار یا ذی نفوذ گروه هایى هستند که ظاهرا در جامعه ظهور عینى ندارند ولى به وسیله دخالت ها و اعمال نفوذها به‌طور نامرئی، به شکل مثبت و یا منفی، روند امور اجتماعى را برابر دلخواه خود به حرکت درآورده مورد بهره بردارى قرار مى دهند.
