طراحی الگوی فروش ریالی نفت در بورس
طراحی ساز و کار فروش نفت در بورس به عنوان راهکاری برای مقابله با تحریم های نفتی آمریکا
فروش نفت در بورس یکی از راهکارها و الگوهای مقابله با تحریم نفتی ایران است. در این مدل، نفت با روشی مشابه ساز و کارهای رایج در بورس، به بخش غیردولتی و در قالب محموله های کوچک و متوسط به مشتریان فروخته می‌شود. هویت این مشتریان برای سازمان بورس مشخص و شفاف است، اما آمریکا به اطلاعات آن‌ها دسترسی ندارد. مبالغ نیز با ارز داخلی (ریال) پرداخت می‌شود و نظام بانکی بین المللی نقشی در تسویه و انتقال این مبالغ به بانک‌های ایرانی ندارد. در صورت اجرایی شدن این راهکار با الزامات و ملاحظات آن، امکان تحریم نفتی ایران از سوی آمریکا از بین می‌رود و دولت با کمک سازمان بورس و بخش خصوصی می‌تواند با تحریم ها مقابله نماید.
ضرورت و اهداف پیمایش
تحریم های آمریکا در زمینه فروش نفت که در اوایل دهه ۹۰ منجر به کاهش چشمگیر صادرات نفت شد. پس از خروج آمریکا از برجام، این نگرانی مجددا بروز کرد که تحریم های نفتی، صادرات نفت ایران را با مشکل مواجه نماید. این موضوع به خاطر وابستگی قابل‌توجه ایران به درآمدهای نفتی، می‌تواند تبعات اقتصادی مهمی داشته باشد. «مدل سنتی فروش نفت» و «استفاده از نظام بانکی بین المللی»، دو دلیل تأثیرگذاری تحریم های آمریکا در زمینه فروش نفت ایران در اوایل دهه ۹۰ بوده است. بر این اساس برای بی اثر کردن این تحریم‌ها لازم است:
الف) نفت با روشی غیر از مدل سنتی به بخش غیردولتی فروخته شود. در این صورت، امکان فروش نفت ایران در قالب محموله های کوچک و متوسط به مشتریانی که هویت آن ها برای آمریکا قابل شناسایی نیست، فراهم می‌شود.
ب) وجوه آن به صورت ریالی و فارغ از نظام بانکی بین المللی تسویه گردد.
هدف این پژوهش بررسی راهکار فروش نفت از طریق بورس، به عنوان راهکاری برای مقابله با تحریم های نفتی است.
انتخاب راهبرد مناسب برای بی اثر کردن تحریم فروش نفت ایران
اجرای راهبردهای بی اثر کردن تحریم فروش نفت ایران از دو طریق امکانپذیر است: ۱) فروش نفت در بستر بورس و ۲) فروش نفت از طریق مذاکره مستقیم. بررسی ها نشان می دهد فروش نفت در بستر بورس به مراتب مناسب‌تر از فروش آن از طریق مذاکره مستقیم است زیرا هم قیمت به خاطر فضای شفاف و رقابتی بین خریداران در بالاترین سطح منطقی خود قرار می گیرد و هم از ایجاد فساد و رانت جلوگیری می‌شود.
فروش نفت در بورس به عنوان راهکار مقابله با تحریم نفتی آمریکا
بهترین راهبرد برای بی اثر کردن تحریم‌های آمریکا در زمینه فروش نفت، «فروش ریالی نفت در بورس» است. در این صورت، به دلیل شفافیت انتخاب مشتری و تعیین قیمت در این روش، مسئولیتی متوجه مدیران امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران نخواهد بود. ایجاد شفافیت در داخل (از طریق ساز و کار های سازمان بورس) و عدم امکان ایجاد بازار انحصاری و فساد از یک سو و عدم شفافیت برای آمریکا از سوی دیگر، از نتایج این مدل است.
در این مدل صادرات نفت ایران نیز توسط بخش غیردولتی انجام می‌شود که علی‌رغم اجرایی شدن تحریم های آمریکا در این زمینه از انگیزه و انعطاف فراوانی برای فروش نفت برخوردارند. همچنین با فروش ریالی نفت، درآمد دولت مستقیماً به‌صورت ریال و مستقل از نظامات مالی بین المللی تأمین می‌شود.
آسیب شناسی فرآیند عرضه نفت در بورس در سال های گذشته
با وجود بی انگیزه بودن مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران به فروش نفت در بورس، تاکنون این اتفاق دو مرتبه در تابستان و پاییز سال ۹۰ با هدف صادرات و نیز بهار و تابستان سال ۹۳ با هدف فروش داخلی، رخ داده است. با این حال، هر دو تجربه ناموفق بوده و تداوم نداشته است که مهم‌ترین دلایل آن عبارت‌اند از:
- شیوه نامناسب قیمت گذاری نفت
- سخت گیری غیر منطقی درباره زمان پرداخت وجه معامله
- نامشخص بودن کیفیت نفت خام صادراتی عرضه شده
- محل تحویل خاص و نهایتا اخذ عوارض و مالیات
بررسی و حل تعارض منافع در عرضه نفت در بورس
مطالعه دیدگاه های مدیران امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران درباره این موضوع، به‌خوبی اثبات می‌کند که این مدیریت علاقه ای به فعالیت بخش غیردولتی در این زمینه را ندارد. ریشه اصلی عدم همکاری مناسب مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران برای موفقیت عرضه نفت در بورس در سال های گذشته نیز همین انحصار طلبی بوده است. اما با توجه به شرایط تحریم، استفاده از توان بخش غیر دولتی در فروش ریالی نفت در بورس برای بی اثر کردن تحریم فروش نفت ایران ضرورت دارد. از جمله اشکالات مطرح‌شده توسط مدیران و کارشناسان شرکت ملی نفت ایران درباره فروش ریالی نفت در بورس می‌توان به «احتمال ارزان فروشی»، «شکل گیری مفاسد و رانت خواری»، «تحریم پذیری شرکت های خریدار» و «ورود به بازار شرکت ملی نفت ایران و قیمت شکنی» اشاره کرد؛ که هر کدام از این اشکالات به نحوی غیر کارشناسانه هستند و به طور کامل در نسخه کامل پژوهش مورد بررسی و پاسخ گویی قرار گرفته‌اند که بحث در مورد آن‌ها در این مجال نمی‌گنجد.
راهکارها و شرایط لازم برای عرضه موفق نفت در بورس
شرایط لازم برای عرضه موفق نفت خام و میعانات گازی در بورس انرژی عبارتند از:
- محموله ها در حجم های کوچک و متوسط (مثلا چند ده هزار بشکه) و در یک دوره زمانی مشخص عرضه شود.
- این فرآیند با استفاده از بخش اندکی از صادرات کشورمان (مثل درصد) شروع شود و به مرور افزایش یابد.
- بهای خرید محموله ها به صورت ریالی تسویه شود.
- قیمت پایه عرضه این محموله ها در بورس تا مقدار کمینه ۹۰ درصد قیمت صادراتی پایین بیاید.
- سـهم شرکت ملی نفت ایران از درآمدهای حاصله بیشتر از ۵درصد باشد تا انگیزه کافی برای این شرکت ایجاد شود.
- محل‌های متعدد برای تحویل محموله ها پیش بینی شود.
جمع‌بندی
«فروش ریالی نفت در بورس» بهترین راهکار بلندمدت و اصولی برای بی اثر کردن تحریم فروش نفت ایران است. با توجه به سابقه این اقدام، پاسخ های مناسبی برای تمامی اشکالات مطرح‌شده توسط مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران دربـاره ایـن راهکار وجود دارد که نشان می‌دهد بی‌توجهی این شرکت به پیاده سازی آن بخصوص در شرایط تحریم، قابل توجیه نیست. در شرایط تحریم، شرکت ملی نفت ایران چاره‌ای جز استفاده از توان بخش غیردولتی در فروش نفت از طریق بـورس ندارد و لازم است به جای ایجاد ممانعت در این مسیر، رویکـردی فعالانه و مسئولانه اختیارکند. سهم بیشتر از ۱۴.۵ درصدی شرکت ملی نفت ایران از درآمد های حاصله، عرضه محموله ها در حجم های کوچک و متوسط و همچنین افزایش تدریجی حجم کل عرضه در بورس، ازجمله شرایط عرضه موفق نفت خام و میعانات گازی در بورس انرژی است.
این مطالعه در شبکه کانون های تفکر ایران (ایتان) در سال ۱۳۹۷ با همکاری محمود سحابی و سجاد حسین نیا انجام شده است.
محصولات مرتبط:
