معرفی محور اجرایی و عملیاتی دومین جایزه ملی سیاستگذاری

نیما عرب حسینی، دبیر محور اجرایی و عملیاتی دومین جایزه ملی سیاستگذاری، کارکرد متمایزکننده اندیشکده ها از سایر نهادهای علمی و پژوهشی را «اثرگذاری» تعریف می‌کند. منظور وی از اثرگذاری، ورود اندیشکده ها به لایه های اقدام است؛ که از طری طراحی جزئیات عملیات و اجرایی سازی فرآیندها ممکن می‌شود. در این راستا سه ویژگی مهم پروژه ها در محور عملیاتی و اجرایی جایزه ۱.مسئله محوری، ۲.طراحی راه حل های اجرایی و ۳.ممارست برای به ثمررساندن راه حل ها محسوب می‌شود.
عرب حسینی، ایجاد و توسعه ارتباطات اندیشکده ها با یکدیگر و دستگاه های مربوطه را نقطه مطلوب جایزه ملی سیاستگذاری می‌داند؛ و از این مسیر نوعی از شبکه سازی را مد نظر دارد تا از مسیر هدفمندسازی حمایت دستگاه ها به تقویت اندیشکده ها منتج شود و در مقابل هدف گذاری اندیشکده ها نیز به سمت نیازها و مسائل واقعی نهادهای سیاستگذاری و دستگاه های تصمیم گیر کانالیزه شود.
در ادامه، گفت‌وگوی جامعه اندیشکده ها با نیما عرب حسینی حول محور اجرایی و عملیاتی دومین جایزه ملی سیاستگذاری آمده است.

چه پروژه‌هایی را در سطح عملیاتی و اجرایی تعریف می‌کنید؟

تعاریف مختلفی از اندیشکده وجود دارد که برخی از آن‌ها اندیشکده را نهاد واسطی بین مراکز پژوهشی-دانشگاهی و مراکز تصمیم گیری می‌دانند. به دنبال این تعریف اندیشکده ها می‌بایست هم به زبان علمی پژوهشی و هم به زبان سیاستگذاران مجهز باشند. اما آنچه کارکرد اندیشکده ها (فارغ از اینکه نام آن ها اندیشکده، هسته پژوهشی یا غیره باشد) را از سایر نهادهای پژوهشی صرف متمایز می‌کند، این است که اندیشکده به دنبال اثر است و نه صرف تولید محتوا یا توسعه نظریه. و همین جاست که اگر مجموعه ای بتواند به سطح عملیاتی و اجرایی و در واقع سطح اثرگذاری ورود کند، عنوان اندیشکده به معنای واقعی و حقیقی به آن اطلاق خواهد شد؛ که معدود اندیشکده هایی در این سطح وارد می‌شوند و این جنس فعالیت ها را دنبال می‌کنند.
دستیابی به چنین کارکردی، مستلزم اکتساب حداقل سه مهارت یا ویژگی در اندیشکده هاست: نخست مسئله محوری؛ اندیشکده باید به دنبال حل مسئله ای باشد که به عنوان یک مشکل در سطح عموم توسط مردم یا بخش قابل توجهی از مردم قابل درک باشد. یک اندیشکده باید تلاش کند یک مسئله عمومی را که دارای اهمیت، ضرورت، گستره و پیامدهای قابل توجهی است، انتخاب و با روش های مختلف ریشه شناسی و علت ریشه ها را احصا کند.
دوم، توانایی طراحی راه حل های اجرایی و شدنی؛ اگر راه حل های پیشنهادی اندیشکده متناسب با بافت آن مسئله و محدودیت های موجود نباشد یا چگونگی و گام های رسیدن به وضعیت مطلوب را پیش بینی نکرده باشد یا مکانیزم ها و سازوکارها برای همراه کردن ذی نفعان آن مسئله یا کاهش مقاومت و هزینه ها را طراحی نکرده باشد، عملا آن راهکار ظرفیت اجرا و پیاده سازی را نخواهد داشت.
سوم، ممارست برای به ثمر رساندن؛ بخش خوبی از اندیشکده ها، به درک پژوهش مسئله محور نائل شده‌اند اما همچنان اندیشکده های معدودی هستند که توانایی تدوین یک قانون یا آیین نامه هوشمند و قابل اجرا را دارند. به همین ترتیب متاسفانه معدود اندیشکده هایی را داریم که علاوه بر دو مهارت فوق، ظرفیت و توانایی اجرایی سازی یا ثمربخشی کارهای خود را با روش های مختلف از قبیل جریان سازی، برگزاری جلسات متعدد با ذینفعان و تصمیم گیران و کارهای رسانه ای، حضور جدی و موثر نهادهای سیاستگذاری و دستگاه های اجرایی دارند.
طبق آنچه آمد، محور اجرایی و عملیاتی دومین جایزه ملی سیاستگذاری، شامل آثاری می‌شود که ناظر بر حل یک موضوع مشخص در یک حوزه یا بخش یا سازمان خاص هستند و حائز سه ویژگی فوق باشند.

تعریف مجزای این محور در جایزه، تاکید بر اقدام اندیشکده ای است؟ (در مقابل محور بینشی و اندیشه‌ای که تاکید بر بعد نظری است.)

بله. شرط لازم هر کار اندیشکده ای و سیاست پژوهی این است که پاسخ به یک مسئله، گرچه باید مبتنی بر یک بینش، مکتب و دکترین باشد، اما نباید به همین اکتفا شود. کارکرد اندیشکده ای آنجایی موضوعیت پیدا می‌کند و متمایز با پژوهش خواهد بود که پس از تولید محتوا، نظریه و راهکارها، اندیشکده در تعامل جدی و نزدیک با ذینفعان و تصمیم گیران قرار بگیرد و به تصمیم سازی و متقاعد کردن آن‌ها بپردازد.
ورود و اثرگذاری در این محیط، بسیار چالش برانگیز و پراصطکاک است و نیازمند صبر، چکمه های آهنین و امیدواری است. این محیط همانند محیط پژوهشی قابل مدیریت نیست، بلکه باید با ممارست فراوان به اقناع سازی پرداخت. در این مسیر، اندیشکده و اندیشه ورز شاید در معرض هجمه ها، تخریب ها و بی توجهی ها از سمت ذینفعان مختلف قرار بگیرد اما نه‌تنها نباید بی‌انگیزه شود بلکه باید همانند یک دارکوب آنقدر ضربه بزند تا یک مسیر جدید برای پیشروی ایجاد کند.
سختی این مسیر باعث شده است که عموم اندیشکده ها کمتر وارد این فضا شوند و به تولید محتوا بسنده کنند. از این رو، تعریف مجزای این محور، ضرورت این کارکرد را نمایان می‌کند و باید توانمندی و انگیزه اندیشکده ها را در این محور با شیوه های مختلف ارتقاء داد.

با توجه به اینکه کارکرد «اثرگذاری» در ادامه و دنباله پژوهش اندیشکده ای می‌آید، تفکیکی که امسال در پروژه‌های رسیده به جایزه لحاظ شده، یک نوع چند پاره کردن فعالیت اندیشکده‌ای (از پژوهش تا اقدام) نیست؟

با توجه به اینکه عموم اندیشکده ها در ایران جوان هستند و چه‌بسا شناخت دقیق و عمیق از کارکردهای اندیشکده ای وجود ندارد، تفکیک فعالیت اندیشکده و طراحی چند محور در این دوره، به خودی‌خود جنبه یادگیرندگی خواهد داشت و اندیشکده ها شناخت بهتری از فعالیت و کارکرد خود خواهند داشت و مشخص خواهد شد چه نوع اندیشکده ای هستند و در کدام مرحله از چرخه سیاست پژوهی ایفای نقش می‌کنند.

مرز میان پروژه های عملیاتی و اجرایی با سایر محورهای جایزه چیست؟

مرز میان این محور با محور بینشی و اندیشه ای و توسعه محصول تا حد خوبی شفاف است. اما آنچه تا حدی مشکل‌ساز است تعیین مرز و شاخص های معین این محور با محور استراتژیک و راهبردی است؛ چراکه این دو محور اشتراکات زیادی با هم دارند. از نظر بنده تمایز این دو محور، در سطح ورود به مسئله و کلان نگری یا جزئی نگری پژوهشی است. در محور عملیاتی و اجرایی، سطح و ورودی پژوهش ها خرد در نظر گرفته شده است و به دنبال پاسخ به حل یک مسئله جزئی تر در یک حوزه یا جغرافیای خاص است. خروجی این پژوهش ها باید به تدوین یا اصلاح قانون، آیین نامه، بخشنامه یا یک برنامه عملیاتی منتهی شده باشد که قابلیت اجرا و پیاده سازی داشته باشد.

استقبال از این محور و سطح پروژه‌های رسیده را چطور می‌بینید؟

از لحاظ آماری استقبال قابل توجهی از این محور صورت گرفته است و بعد از محور استراتژیک و راهبردی، جایگاه دوم را در تعداد پروژه های رسیده به خود اختصاص داده است. اما با بررسی مختصری که از پروژه های دریافتی داشتیم، این ضعف عمومی مشاهده شد که اکثریت پروژه ها تا بخش پژوهشی پیش رفته‌اند و فاقد سایر ویژگی های پروژه اجرایی و عملیاتی هستند.
به طور کلی رقابت اندیشکده‌ای را در قالب چنین رویدادهایی مفید می‌دانید؟
اصل رقابت، مطلوب و عامل رشد و نوآوری است؛ اما جایزه سیاستگذاری نباید یک رویداد رقابتی تعریف شود؛ چراکه تعداد اندیشکده ها در ایران محدود است و خروجی هایشان متکثر و از لحاظ موضوع، حوزه و بافت اندیشکده، قابل رقابت نیستند. بنابراین بیشتر می‌توان شاخص های فرآیندی اندیشکده ها از قبیل روش اندیشکده ها را با یکدیگر مقایسه کرد. دوم اینکه اندیشکده ها برای جایزه به رقابت و انجام پروژه ها مبادرت نکرده‌اند بلکه جایزه بهانه ای برای ارزیابی اندیشکده ها و الگوسازی و ترویج این فضا و بالاخص حمایت از اندیشکده های نوپا خواهد بود.

تا چه حد در جریان فرآیند‌های پایلوت و جایزه اول هستید؟ نقدها یا نکات مثبتی که به جایزه وارد است؟

خیر در جریان نیستم.

تاکید یک جشنواره برای رقابت پروژه‌های اندیشکده‌ای باید روی چه نقاطی باشد؟

یکی از مزایای چنین جشنواره هایی، کارکرد نهادی و قدرت رفتارسازی آن‌هاست. در نتیجه باید تمرکز بر شناساندن و ترویج کارکرد یک اندیشکده مطلوب یعنی اثرگذاری باشد. باید شاخص ها، الگوها، حمایت ها، جایزه ها و آموزش ها به بهانه این جشنواره همگی در جهت افزایش ظرفیت و انگیزه اندیشکده ها برای اثرگذاری و به ثمررسانی دستاوردهای خود باشد. اگر یک اندیشکده چنین رویکردی را با جدیت انتخاب کند، احتمالا سایر ابعاد و کارکردهای اندیشکده از قبیل انتخاب درست مسئله، تربیت نیروی انسانی و غیره نیز اصلاح و بهبود خواهند شد.

بهترین خروجی یا نتیجه‌ای که از جایزه انتظار دارید، چیست؟ یعنی نقطه مطلوب از نظر شما کجاست؟ پیشنهاد شما برای بهبود جایزه چیست؟

کارکرد اول جایزه می‌بایست الگوسازی باشد. اما با توجه به اینکه اندیشکده ها در کشورمان عموما جوان و نابالغ هستند و با یکدیگر نیز ارتباطی ندارند، این جشنواره باید زمینه همکاری اندیشکده ها با یکدیگر و افزایش تعامل آن‌ها با نهادهای سیاستگذار و دستگاه های دولتی را فراهم کند. باید این بستر به گونه ای طراحی شود که برای اندیشکده ها امکان دریافت حمایت های مالی، مشاوره های فکری و تعامل با اندیشکده های قدیمی تر فراهم شود.

و نکته آخر؟

خدا قوت جانانه به تیم جامعه اندیشکده ها می‌گویم که تلاش ها و زحماتشان برای بهبود برگزاری جایزه در هر دوره، ملموس و قابل تحسین است.

معرفی محور بینشی و اندیشه ای دومین جایزه ملی سیاستگذاری را از زبان سجاد هجری اینجا بخوانید.

معرفی بخش ویژه اندیشکده نوپا در دومین جایزه ملی سیاستگذاری را با توضیحات روح اله هنرور اینجا ببینید.

معرفی محور توسعه محصول دومین جایزه ملی سیاستگذاری را از زبان مهدی ثنائی اینجا بخوانید.