طراحی بازی برای سیاستگذاری

سیاستگذاران هر روز با چالش های بزرگی مانند کمبود انرژی، مهاجرت نخبگان، از دست رفتن سرمایه های انسانی و اتفاقات غیر قابل پیش بینی همچون فراگیری برخی از بیماری ها روبه رو هستند که این عوامل سبب می شود تا سیاستگذاری سخت تر و پیچیده تر شود؛ لذا رو به شدن با این سطح از پیچیدگی و بالا بردن توانایی سیاستگذاران نیازمند روش های هوشمندانه تر، فراگیرتر و پویاتر است. از این رو در سال های اخیر استفاده از بازی برای بیان پیچیدگی ها و آموزش مفاهیم و اصول سیاستگذاری مورد توجه محققان بسیاری از کشورها قرار گرفته است چرا که آموزش و انتقال مفاهیم از طریق بازی می تواند بسیار سریع تر و عمیق تر از روش های آموزش سنتی عمل کند.

ضرورت و اهداف پژوهش

از آنجایی که آزمایش و بررسی تاثیر بسیاری از سیاست ها به دلیل تاثیرات منفی آن بر اجتماع و یا هزینه های اجرای آن در عالم واقع امکان ندارد و بازی ها می توانند با فراهم کردن یک محیط مجازی این امکان را به سیاستگذاران بدهند که سیاست ها را آزمایش و نتایج آن ها را مشاهده کنند؛ استفاده از بازی برای ارتقای سیاستگذاری یکی از روش های جدید است که در دنیا مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از ایرادهایی که به روش های آموزش سیاستگذاری سنتی وارد است این است که روش های سنتی آموزش، به یادگیری مبتنی بر زمینه یا مسائل واقعی زندگی اهمیت نمی دهند. بازی می تواند این مشکل را حل کرده و آمادگی لازم برای سیاستگذاران را در مواجه با مسائل واقعی فراهم کند. از این رو در این پژوهش به بررسی اهمیت طراحی بازی برای سیاستگذاری و آشنایی با موانع و مسائل پیش روی این موضوع پرداخته شده است.

روش شناسی پژوهش طراحی بازی برای سیاستگذاری

با توجه به هدف پژوهش که طراحی بازی برای سیاستگذاری است، در این پژوهش روش علم طراحی استفاده شده است؛ زیرا این روش، یک روش شناسی عملگرایانه راه حل محور است و از سطح توصیف و تببین فراتر می رود و در جهت حل مسئله گام برمی دارد. در روش علم طراحی یک چرخه برای حل مسئله پژوهش به صورت مداوم و تا رسیدن به جواب قابل قبول تکرار می شود. این چرخه شامل آگاهی از مسئله و شناخت کامل آن، ارائه پیشنهاد برای حل مسئله، اجرای راه حل و ارزیابی اجرای راه حل، بررسی چالش ها و اشکالات و اصلاح مسائل و تکرار آزمون می شود.

تعریف و ویژگی بازی

در نگاه کلی تعریف واحد و مشترکی برای بازی و ویژگی های آن وجود ندارد و فعالان رشته های مختلف دیدگاه های متفاوتی درباره تعریف بازی دارند. با این وجود اتخاذ رویکردی که در آن بازی بر اساس مجموعه ای از خصیصه های کلیدی تعریف شود می تواند مفیدتر باشد؛ به طوری که اگر هر فعالیتی برخی از این خصیصه ها را شامل باشد را بتوان بازی در نظر گرفت. برخی از خصوصیات قابل تعریف برای بازی ها براساس اصل فراتحلیلی عبارتند از:

• رقابت: هدف رسیدن به نتیجه ای است که برتر از دیگران باشد؛
• اهداف: اهداف و مقاصد روشنی وجود دارند؛
• پیامد: نتایج قابل اندازه گیری از مسیر بازی وجود دارند؛
• قوانین: بازی با قوانین ساختگی محدود شده است؛
• امنیت: این فعالیت مستقیما هیچ پیامد مخاطره آمیزی در جهان واقعی ایجاد نمی کند.

اهمیت طراحی بازی برای کشورها

صنعت بازی، یک صنعت رو به رشد در تمام نقاط جهان است. صنعت بازی علاوه بر رشد در جنبه های اقتصادی و تجارت، کاربردهای جدی تری و مهم تری را در زمینه های مختلف اجتماعی و سیاسی، درمانی، فرهنگی، آموزشی و … را دنبال می کند. از این رو با ارائه بازی های هدفمند علاوه بر سرگرم کردن مخاطب، می توان نگرش یا رفتارهای فرهنگی، سیاسی و… کاربر را نیز تحت تاثیر قرار داد.

به عنوان مثال بازی دیسکورد که برای شرایط خاص در کشور اوگاندا طراحی شده است، می تواند در هرجایی که در معرض رانش زمین و سیل است، استفاده شود. بازی دیسکورد نشان می دهد که رشد جمعیت، استفاده نادرست از زمین و تاثیرات فجایع و خطرات را می توان با انتخاب درست سیاست و عملکرد به خوبی مدیریت کرد؛ به نحوی که رشد جمعیت با ظرفیت و تولید بالقوه ی زمین در تعادل باشد و در عین حال در برابر فجایع مقاومت داشته باشد. همچنین بازی صفحه ای آشغال ۲ محصول مشترکی از همکاری کشور هند و هلند است. این بازی برای تکمیل و پشتیبانی از اجرای یک طرح جمع آوری غیر متمرکز در شهر بنگلور هند طراحی شده است تا اهمیت بحران زباله در شهر و اهمیت همکاری بین همه ذینفعان را برجسته کند.

با وجود تلاش دیگر کشورها در جهت توجه به بازی به مثابه ابزاری برای تحقق مقصد و اهداف جدی آموزشی، فرهنگی و توسعه ای، در کشور ما و به ویژه در درون نهادهای رسمی علمی، آموزشی و اجرایی، این موضوع مورد غفلت و بی توجهی قرار گرفته است.

چالش ها و موانع پیش روی پژوهش طراحی بازی در کشور

در طول دو دهه اخیر، پژوهش های نظری مفصلی در خصوص چگونگی تاثیرگذاری بازی ها در عرصه های فرهنگی و آموزشی و این که چگونه می توان از بازی برای مقاصد جدی تر و نه صرفا تفریحیاستفاده کرد، صورت پذیرفته است. تحقیقات در بازی های آموزشی نشان می دهد که این بازی ها می توانند به طور موثرتری نسبت به روش های آموزش سنتی از عهده مهارت بخشی درباره موضوعات مختلف برآید اما با این وجود چالش و موانعی پیش روی عملکرد طراحی این بازی ها وجود دارد که به برخی از آن ها می توان اشاره کرد:

• کاربرد بازی های جدی یا هدفمند، آنچنان که باید در حوزه مسائل مدیریتی و سیاستگذاری شناخته شده نیست. به همین دلیل، پیدا کردن نهاد یا پشتیبانی که اساسا هدف از طراحی بازی برای سیاستگذاری را جدی تلقی کند و به آن به عنوان ابزاری کارآمد برای توسعه آموزشی و ایجاد تغییر در نگرش ذی نفعان و کارورزان حوزه های تنظیم گری و مدیریت نگاه کند، در عمل کار دشواری است؛
• فرایند آزمون و خطا در طراحی بازی، بسیار زمان بر است و نیاز به تمرکز بالایی دارد که مسائلی مثل شدت پیدا کردن بیماری کرونا در زمستان سال ۱۴۰۰ و نقاط عطف تقویم آموزشی از قبیل کنکورها و امتحانات پایان ترم، تمرکز کاری گروه یا بخشی از اعضا را کاهش می دهد و لاجرم مدت زمان لازم برای کارکردن روی پروژه تا حصول نتیجه را به طور مضاعف افزایش می دهد.

جمع بندی

از آنجایی که آزمایش و بررسی تاثیر بسیاری از سیاست ها به دلیل تاثیرات منفی آن بر اجتماع و یا هزینه های اجرای آن در عالم واقع امکان ندارد و بازی ها می توانند با فراهم کردن یک محیط مجازی این امکان را به سیاستگذاران بدهند که سیاست ها را آزمایش و نتایج آن ها را مشاهده کنند؛ استفاده از بازی برای ارتقای سیاستگذاری یکی از روش های جدید است که در دنیا مورد استفاده قرار گرفته است. در نگاه کلی، بازی تشکیل شده از مجموعه ای از خصوصیات مانند رقابت، تعریف اهداف، قوانین و… است که می تواند به مثابه ابزاری برای تحقق مقصد و اهداف جدی آموزشی، فرهنگی و توسعه ای استفاده شود. متاسفانه در کشور ما به دلیل عدم شناخت کافی از تاثیر بازی های هدفمند در حوزه های مدیریتی و سیاستی و زمان بر بودن فرایند آزمون و خطا در طراحی بازی، این موضوع مورد بی توجهی واقع شده است.

این مطالعه در آزمایشگاه طراحی سیاست علم و فناوری توسط رضا حسان در سال ۱۴۰۱ انجام شده است.