نقد و بررسی وضعیت طرح تحول سلامت
بررسی چالش ها و مشکلات اجرای طرح تحول سلامت
با وجود کاهش چشمگیر هزینه های پزشکی مردم در ابتدای اجرای طرح تحول سلامت در راستای هدف کاهش پرداخت از جیب مردم به عنوان مهمترین هدف این طرح، اما افزایش ۲.۵ برابری تعرفه های پزشکی همزمان با گام سوم اجرای این طرح موجب افزایش ۷۰ درصدی پرداختی های مردم نسبت به قبل از اجرای طرح شد. مشکلات ایجاد شده در ادامه مسیر این طرح نشان از غیرکارشناسانه بودن این طرح دارد و چالش هایی از قبیل «تغییر هرم جمعیتی کشور، افزایش تصدی گری دولت، درمان محور بودن سیستم سلامت کشور و افزایش شدید بدهی های بخش سلامت» ادامه مسیر اجرای این طرح را نیز بسیار دشوار نموده است.
ضرورت و اهداف پژوهش
طرح تحول سلامت با هدف کاهش پرداخت از جیب مردم و افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی طراحی و از سال ۱۳۹۳ به اجرا درآمد. نقاط ضعف موجود در طرح تحول نظام سلامت باعث بروز مشکلات فراوانی برای نظام سلامت گردیده است. بیتوجهی به قوانین بالادستی و تجربیات موفق جهانی در حوزه اصلاحات سلامت در کنار نگاه نازل به اصلاحات ساختاری و کنترل هزینهها باعث دستیابی به توفیقات موقت و کوتاه مدت شده است. لذا در این گزارش وضعیت طرح تحول سلامت در ایران مورد بررسی قرار میگیرد و با برآوردی از وضعیت موجود، چالش ها و مسائل این طرح شناسایی و راهکارهایی برای بهبود اوضاع ارائه میشود.
وضعیت پرداخت از جیب مردم با اجرای طرح تحول سلامت
با اجرای طرح تحول سلامت، هزینه های مردم در بخش بستری بیمارستان های دولتی کاهش چشمگیری پیدا کرد و به زیر ۱۰ درصد رسید. اما این دستاورد مهم با ۲.۵ برابر شدن تعرفههای پزشکی در گام سوم اجرای این طرح، تا حدود زیادی کمرنگ شد. زیرا هزینه های بستری حدودا نیمی از هزینه های سلامت مردم است و هزینه های سرپایی که مابقی هزینه های سلامت مردم را تشکیل میداد و عمدتا توسط بخش خصوصی ارائه میشود، مستقیما از جیب مردم پرداخت میشد.
به صورت کلان، کل هزینه های سلامت کشور تا قبل از اجرای طرح تحول سلامت، ۴۲ هزار میلیارد تومان در سال بوده که ۵۵ درصد آن یعنی حدود ۲۳ هزار میلیارد تومان توسط مردم پرداخت شده است. اما به خاطر ۲.۵ برابر شدن تعرفهها همزمان با اجرای گام سوم طرح تحول سلامت، کل هزینه های سلامت کشور و پرداختی مطلق مردم افزایش چشمگیری یافته و به ۹۷.۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. مردم حدود ۴۰ درصد این هزینه ها را یعنی حدود ۳۹ هزار میلیارد تومان میپردازند که به عبارت دیگر پرداختی مطلق این هزینه ها توسط مردم حدود ۷۰ درصد افزایش یافته است.
بنابراین می توان گفت که هدف اصلی اجرای طرح تحول سلامت یعنی کاهش هزینه های مردم در بخش سلامت نه تنها محقق نشده بلکه هزینه های مردم در این بخش افزایش یافته است و این به معنای ناکامی بزرگ مهمترین طرح دولت یازدهم در حوزه اجتماعی است.
مسائل و مشکلات راهبردی طرح تحول سلامت در ایران
طرح تحول سلامت طرحی غیرکارشناسانه بوده است که بدون تحقیق درباره آثار و پیامدهای آن و تخمین هزینه های مالی آن، به تصویب رسیده و اجرا شده است؛ از اینرو پس از اجرا به بنبست خورد و مسئولین نتوانستند منابع مالی آن را تامین کنند. دلیل دیگر این مسئله دیدگاه مسئولین به حوزه سلامت به عنوان یک حوزه مصرفگرا و هزینهبر، نه صنعتی با قابلیت تولید سرمایه بوده است؛ به نحویکه فقط ۴ درصد هزینه های تخصیص داده شده به سلامت صرف سرمایه گذاری در سلامت میشود.
از دیگر مسائلی که در طرح تحول سلامت مغفول مانده است میتوان به «بالا بودن میزان پرداخت از جیب بیماران، واردات بیرویه دارو، عدم توجه به شرکت های تولیدکننده داروهای ساخت داخل، پایین بودن سرانه تحقیق و توسعه در حوزه سلامت و عدم توجه کافی به شرکت های دانش بنیان» اشاره کرد.
چالش ها و مسائل راهبردی توسعه طرح تحول سلامت
با گذشت ۵ سال از اجرای طرح تحول سلامت، تغییر شرایط و مشکلات به وجود آمده برای این طرح، توسعه آن را چالش هایی رو به رو کرده است. مهمترین این چالش ها عبارتند از:
- تغییر هرم جمعیتی: افزایش تعهدات مالی دولت به واسطه رشد کاهنده جمعیت و افزایش میانگین سنی جمعیت کشور طی سال های آتی.
- افزایش تصدیگری دولت: ماموریت اصلی وزارت بهداشت سیاست گذاری، تنظیم مقررات، نظارت و ارزیابی است درحالیکه عملا خود این وزارتخانه به بزرگترین ارائه دهنده خدمات درمانی تبدیل شده است.
- وابستگی بودجه عمومی دولت به منابع ناپایدار نفتی، امکان تأمین مالی پایدار منابع طرح تحول سلامت را با چالش مواجه خواهد کرد.
- پیشی گرفتن هزینه های درمان نسبت به خدمات بهداشتی و پیشگیری به علت درمان محور بودن این طرح به جای سلامت محور بودن آن.
- رشد شدید هزینه های درمانی تامین اجتماعی و سازمان بیمه سلامت به عنوان بیمه های اصلی درمان پایه کشور: تامین اجتماعی با ۶۵۰۰ میلیارد تومان بار مالی مضاعف طی سال ۹۳ و ۹۴ و بیمه سلامت با ۵۱۰۰ میلیارد تومان افزایش هزینه طی سال ۹۴ تا ۹۶ رو به رو شده اند.
- افزایش شدید بدهی های بخش سلامت: بدهی ۱۵۰۰۰ میلیارد تومانی وزارت بهداشت به سازمانهای دارویی و بابت حقوق و دستمزد پزشکان.
- ایجاد شکاف درآمدی عمیق بین پزشکان متخصص و پزشکان عمومی و پرستاران.
- کمبود نیروی انسانی در سیستم سلامت کشور
- ورشکستگی بیمارستان های دولتی: افزایش تعرفههای درمانی در گام سوم طرح تحول سلامت موجب افزایش بار مالی به بیمه های پایه و در نتیجه افزایش بدهی بیمه ها به بیمارستان های دولتی شد به نحویکه بیمارستان های دولتی با بدهی ۵۰۰۰ میلیارد تومانی به شرکت های دارویی و تجهیزات پزشکی مواجه شدند که عملا بیمارستان های دولتی را در شرایط ورشکستگی قرار داده است.
اقتصاد مقاومتی راهکار برون رفت از شرایط کنونی طرح تحول سلامت و سایر پیشنهادات
اقتصاد مقاومتی میتواند راه گشای بنبست طرح تحول سلامت باشد. آرمان اقتصاد مقاومتی، تقویت تولیدات ناخالص داخلی با هدف حمایت از تولیدکننده و نخبه داخلی است. این درحالی است که سهم هزینه های تخصیص داده شده به بخش سلامت در تولید ناخالص داخلی کمتر از ده درصد است.
به طور کلی اقتصاد مقاومتی با مبارزه با قاچاق کالاهای دارویی و تجهیزات موردنیاز موجب افزایش بیش از پیش توجه به تولیدکنندگان داخلی و شرکت های دارویی دانش بنیان و با تسهیل مدیریت چالش های حوزه سلامت و افزایش سهم تولیدات این بخش موجب افزایش سهم حوزه سلامت در تولید ناخالص داخلی میشود. علاوه بر توجه به سیاست های اقتصاد مقاومتی، اقدامات دیگری نیز میتوان برای ادامه راه طرح تحول سلامت پیشنهاد داد که مهمترین آنها عبارتند از:
- تعیین تکلیف بدهی های حوزه سلامت
- کمک به تامین مالی طرح تحول سلامت از طریق برقراری مالیات سلامت
- تجدید ساختار بیمه ها و تجمیع آنها در قالب صندوق مشترک
- اصلاح نظام پرداخت به پزشکان و تغییر نظام پرداخت مبتنی بر کارانه
- عملیاتی کردن سامانه پرونده پزشکی الکترونیک
- سلب اختیارات حاکمیتی از صنف پزشکان
- افزایش ظرفیت پذیرش و بورسیه دانشجویان برای تأمین پزشکان مناطق محروم
جمعبندی
طرح تحول سلامت با هدف کاهش پرداخت از جیب مردم و افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی به اجرا درآمد. با این حال آمارهای کشور نشاندهنده این موضوع است که نه تنها پرداختی مردم کاهش پیدا نکرده بلکه میزان مطلق پرداختی مردم با افزایش چشمگیری مواجه شده است. در شرایط کنونی ادامه مسیر این طرح نیاز به توجه ویژه به سیاست های اقتصاد مقاومتی دارد. اقتصاد مقاومتی از طریق مبارزه با قاچاق کالاهای دارویی و تجهیزات مورد نیاز و افزایش سهم حوزه سلامت در تولید ناخالص داخلی به رفع چالشهای طرح تحول سلامت کمک شایانی میکند.
این مطالعه در مرکز پژوهشی آرا با همکاری هادی خان محمدی در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.
تشکر از نویسنده گرامی به خاطر زحمت فراوان اما ایرادات از جانب یک دانشجوی کم سواد
پیشنهادات مطرح شده مقاله بدون در نظر گرفتن نحوه تامین منابع مطرح شده اند.
کاهش نفوذ پزشکان از از سیستم سلامت نیاز به بحث های فنی بیشتری دارد که خود احتیاج به آسیب سنجی کامل دارد.
افزایش ظرفیت پزشکی همچون گذشته که با طرح ادغام آموزش و درمان رخ داد امکان پذیر نیست و احتیاج به بحث درباره نحوه تامین منابع فیزیکی آموزشی دارد. همچنین چگونگی جلوگیری از کاهش کیفیت مطرح است که در طرح قبلی در نظر گرفته نشده بود. این مقوله به برنامه ریزی راهبردی در افق ۱۰ ساله نیازمند است.
به نظر بنده «اصلاح نظام پرداخت به پزشکان و تغییر نظام پرداخت مبتنی بر کارانه» راهکار عملی ایجابی برای پیشبرد اهداف بسیار هوشمندانه است. «تجدید ساختار بیمه ها و تجمیع آنها در قالب صندوق مشترک» احتیاج به پشتیبانی گسترده دارد و مسئله تجمیع مالی مبحث سنگینی محسوب می شود که خود می تواند در قالب یک ریفرم مطرح گردد