دسته بندی و اصلاح کدهای آیسیک اصناف با هدف تسهیل سیاستگذاری و تنظیم بازار

تشکل های صنفی به عنوان نهاد مدنی بخش خصوصی با در نظر گرفتن حدود ۳ میلیون واحد صنفی، بیش از سی درصد جمعیت ایران را شامل می شوند. در اقتصاد ایران اصناف به عنوان آخرین حلقه اقتصادی، اهمیت ویژه ای در رشد و پویایی اقتصاد کشور داشته و به دلیل گستردگی ارتباط مستقیم با آحاد مردم، به مثابه قلب جامعه عمل می کنند. این اهمیت در موارد خاص بیشتر نمایان می شود که از جمله آن می توان به پدیدار شدن مشکلات جدی در دسترسی اقشار جامعه به نیازهای روزمره در دوران دفاع مقدس و پس از شدت گرفتن تحریم های بین المللی اشاره کرد. با توجه به جایگاه کلیدی اصناف در تامین کالاها و خدمات عمومی، از منظر حقوقی تنظیم چارچوب فعالیت و نحوه اداره آن ها ضروری است.

ضرورت و اهداف پژوهش

براساس یک برآورد بیش از ۳ میلیون واحد صنفی در کشور وجود دارند که فعالیت های آن ها به شدت بر اقتصاد کشور به ویژه بازار کالاها و خدمات تاثیر گذار هستند. از این رو، سیاست گذاری و تنظیم فعالیت اصناف از اهمیت به سزایی برخوردار است. برای سیاست گذاری و مدیریت بهتر واحدهای صنفی، در کشورهای مختلف از جمله ایران دسته های متنوعی استفاده می شود تا با خوشه بندی و همگن سازی واحدها و اماکن، سیاست گذاری دقیق تر و تصمیم گیری بهتری در خصوص نحوه فعالیت واحدها، مجوزهای لازم و سیاست های حمایتی فراهم شود. دسته بندی مورد استفاده در ایران، طبقه بندی استاندارد بین المللی صنعتی کلیه فعالیت های اقتصادی (ISIC) است؛ اما در سالیان اخیر با تغییر ماهیت برخی از فعالیت های اقتصادی و واحدهای صنفی که ناشی از پویایی های اقتصادی و ظهور فناوری های جدید هستند، نیاز به تغییرات در برخی کدهای آیسیک ایجاد شده و همچنین دسته بندی و خوشه بندی کدهای آیسیک در دسته های همگن به منظور اتخاذ سیاست های نظارتی و حمایتی مناسب هر دسته احساس می شود. از این رو در این پژوهش به دسته بندی و اصلاح کدهای آیسیک مربوط به فعالیت های اقتصادی اصناف جهت سیاست گذاری و اقدامات تنظیمی و نظارتی مناسب برای هر دسته پرداخته شده است.

روش‌شناسی کدهای آیسیک

یکی از ابزار دولت ها برای نظارت و حمایت از اصناف دسته بندی اصناف است. طبقه بندی استاندارد بین المللی صنعتی کلیه فعالیت های اقتصادی ISIC (International Standard Industrial Classification of All Economic Activities) یکی از این ابزارها است. این طبقه بندی شامل یک ساختار طبقه بندی منسجم از فعالیت های اقتصادی بر اساس مجموعه ای از مفاهیم، تعاریف، اصول و قوانین طبقه بندی مورد توافق بین المللی است. این ابزار چارچوب جامعی را فراهم می کند که در آن داده های اقتصادی را می توان در قالبی جمع آوری و گزارش کرد که برای اهداف تحلیل اقتصادی، تصمیم گیری و سیاست گذاری طراحی شده است. ساختار طبقه بندی نشان دهنده یک قالب استاندارد برای سازماندهی اطلاعات دقیق در مورد وضعیت یک اقتصاد بر اساس اصول و ادراکات اقتصادی است؛ اما استفاده از این ابزار در اقتصاد کنونی کشور نیاز به تعدیلاتی دارد. کدگذاری های اشتباه و ناهمگون انجام شده در گذشته به همراه ظهور فعالیت های اقتصادی با ماهیت چندگانه، به ویژه در بخش اقتصاد دیجیتال، باعث شده است تا نیاز به اصلاح برخی کدهای آیسیک موجود و همچنین دسته بندی مجدد و به روز رسانی مجدد آن ها احساس شود.

در دسته بندی و تعیین گروه های کد آیسیک از دو مدل مرجع زیر استفاده شده است:

• North American Industry Classification System) NAICS)
• Statistical classification of economic activities in the European Community) NACE)

بدین منظور علاوه بر در نظر گرفتن ورودی ها، خروجی ها و کاربرد نتیجه نهایی فعالیت اقتصادی مورد نظر (فرآیند تولیدی و خدماتی)، در دسته بندی از الگوهای کد گذاری ISIC و دسته بندی پیشنهادیNAICS  و NACE نیز استفاده شده است. لازم به توضیح است که با توجه به نیاز به ایجاد اتحادیه های کشوری در ایران و تفاوت های مناسبات صنعتی، اقتصادی و رگولاتوری در کشورها و مناطق مختلف جهان و از آنجایی که مدل های مرجع مذکور تمامی بخش های اقتصادی از جمله بخش عمومی را نیز در نظر می گیرند. امکان الگو برداری کامل از دسته بندی معرفی شده از سوی آن ها وجود نداشته و سعی شده است تا این دسته بندی برای فعالیت های اقتصادی اصناف و کسب و کارهای کشور بومی سازی شود. همچنین از آنجایی که هدف از این دسته بندی کمک به ایجاد یک نظام تنظیمی و سیاست گذاری مناسب برای اصناف و کسب و کارها است سعی شده است تا در این دسته بندی توازن میان دسته های مختلف از نظر تعداد کد آیسیک فعال لحاظ شود. همچنین برای کمک به ایجاد سازوکارهای تنظیمی بهتر سعی شده است تا فعالیت های تولیدی دسته بندی شوند. با توجه به موارد مذکور مهمترین معیارهای دسته بندی به شرح زیر است؛

• پیروی حداکثری از استانداردهای طبقه بندی ISIC، NAICS و NACE؛
• همگن بودن ورودی ها و خروجی های فرآیندهای تولیدی و خدماتی قرار گرفته شده در یک دسته؛
• توازن حداکثری میان تعداد کدهای فعال در هر دسته؛
• برآورده ساختن اهداف رگولاتوری و سازو کار تنظیمی اصناف و کسب و کارها.

معرفی مدل های مرجع NAICS   و NACE و ISIC

سیستم طبقه بندی صنعت آمریکای شمالی (NAICS) از طریق یک چارچوب مفهومی، واحدهای اقتصادی با فرآیندهای مشابه را طبقه بندی و بخش های مختلف را از هم تفکیک می کند. آخرین نسخه ارائه شده از این چارچوب فعالیت های اقتصادی در ۲۰ گروه تقسیم بندی می شود. سیستم طبقه بندی آماری فعالیت های اقتصادی در جامعه اروپا (NACE) در دسته بندی کاملا یکسان با دسته بندی آیسیک طبقه بندی شده است. دسته بندی کدهای آیسیک نیز در قالب ۱۹ دسته بازنگری و طبقه بندی شده است که در ادامه جدول نهایی دسته بندی نهایی از کدهای آیسیک نشان داده شده است.

جدول۱. دسته بندی نهایی از کدهای آیسیک

جمع بندی

در اقتصاد ایران اصناف به عنوان آخرین حلقه اقتصادی اهمیت ویژه ای در رشد و پویایی اقتصاد کشور دارند. یکی از ابزار دولت ها برای نظارت و حمایت از اصناف دسته بندی اصناف است. دسته بندی مورد استفاده در ایران، طبقه بندی استاندارد بین المللی صنعتی کلیه فعالیت های اقتصادی (ISIC) است. در سالیان اخیر با تغییر ماهیت برخی از فعالیت های اقتصادی و واحدهای صنفی، نیاز به تغییرات در برخی کدهای آیسیک ایجاد شده و همچنین دسته بندی و خوشه بندی کدهای آیسیک در دسته های همگن به منظور اتخاذ سیاست های نظارتی و حمایتی مناسب هر دسته احساس می شد. از این رو در این پژوهش بازنگری و دسته بندی کدهای آیسیک نیز در قالب ۱۹ دسته با هدف توازن حداکثری میان تعداد کدهای فعال در هر دسته و برآورده ساختن اهداف رگولاتوری و سازوکار تنظیمی اصناف و کسب و کارها انجام شده است.

این مطالعه در اندیشکده کار و اشتغال میزان توسط محمدحسین قمری در سال ۱۴۰۱ انجام شده ‌است.