نیازمندی فقه به علوم انسانی

به گزارش گروه خبر جامعه اندیشکده ها؛ نشست «مشارکت استعدادهای برتر در پژوهش های بین رشته ای» چهارشنبه ۲۱ تیر در محل خانه اندیشه ورزان برگزار شد. در این نشست دکتر علیرضا قائمی نیا، مدیر قطب فلسفه دین، با توضیح ماهیت مطالعات بین رشته ای، این دسته تحقیقات و مطالعات را برای عصر حاضر ضروری دانست. مشروح سخنرانی قائمی نیا در این نشست را در ادامه می خوانید.

مطالعات بین رشته ای برای عصر حاضر ضروری است؛ زیرا در دنیای جدید مطالعات تک رشته ای دیگر پاسخگوی نیازهای جوامع نیست. این نوع مطالعات در چند دهه قبل در غرب شکل گرفت و به تازگی در مجامع علمی ایران پدیدار شده است.
وی با تقسیم دانش به دانش مضمونی مانند روانشناسی و دانش روشی مانند ریاضیات بیان داشت: «یکی از ویژگی های دوران معاصر ظهور و توسعه دانش های روشی است. بارزترین دلیل آن نیز کمک شایان این دانش ها در پاسخگویی به مسائل و نیازهای جامعه مدرن است که دانش های مضمونی به تنهایی نتوانستند از عهده این وظیفه برآیند. مرز میان این دانش ها  با یکدیگر بسیار باریک و لغزنده است که شناخت آن نیازمند دقت بالایی است. مثلا فلسفه به خودی خود علمی مضمونی است اما در بسیاری از موارد از روش هایی در مطالعات فلسفی استفاده می‌شود که این دانش را به دانش های روشی نزدیک کرده است.»
مدیر قطب فلسفه دین با اشاره به تکثر دانش های مضمونی و روشی خصوصا در حوزه مطالعات دینی گفت: «تنها اکتفا به کارهای تطبیقی پاسخگوی نیازهای امروز نیست و لازم است کارهای روشی در دانش های دینی صورت پذیرد به عنوان مثال از روش های دانش زبانشناسی در مسائل علم اصول فقه استفاده شود.»
وی در پاسخ به اینکه چرا باید به مطالعات بین رشته ای اهمیت داد، مجموعه ای از دلایل را برای اهمیت دار بودن این مطالعات بیان کرد؛ از جمله اینکه برخی قائل شدند علوم تک رشته ای به نهایت کمال خود رسیده است. برخی دیگر گفته اند علوم تک رشته ای تنها یک بعد از ابعاد مسائل را بررسی می‌کنند، درحالیکه پرداختن به ابعاد دیگر لازم است. برخی نیز محدودیت معرفتی انسان را به همراه پیچیدگی خاص مسائل امروزه دنیا از دلایل ضرورت و اهمیت دار بودن مطالعات بین رشته ای دانسته اند. که از همه این ادله برمی‌آید که این نوع مطالعات در دنیای مدرن لازم است. به عنوان نمونه از قرن ۱۸میلادی که اندیشمندان غربی روی فرهنگ متمرکز شدند به این نتیجه رسیدند که تنها به یک دانش نباید اکتفا کرد و باید از همه دانش های مرتبط با مسائل فرهنگی سود جست و اینگونه در قرن بیستم مطالعات فرهنگی مفهوم یافت.
دکتر قائمی نیا اشکال عدم ارتباط گیری علوم انسانی با جامعه امروزی را در برخی از ویژگی های این علوم دانست که باید تغییر پیدا کند؛ مجموعه علوم اسلامی در مقام تعریف و انتزاعیات باقی مانده و هنوز به مقام تحقق و ارائه راهکار در مسائل خارجی جامعه وارد نشده است. از طرفی در رابطه با شناخت انسان به صورت خیلی انتزاعی و غیرواقع مطالب و معارفی وجود دارد که اصلا نیازهای انسان را پاسخگو نیست. نتیجه این دو نکته یک برآیند کلی است که نشانگر آن است که امروزه علوم اسلامی کاربردی نیستند و قابلیت حل مسئله را ندارند. به طور ملموس اینکه در هر مسئله ما می‌خواهیم از مبانی اسلامی آن موضوع وارد مسئله شویم اشتباه است و ما را به پاسخ نمی رساند.
در آخر وی نیازمندی فقه را به علوم انسانی در دو ساحت مقام تعریف و مقام تحقق دانست و با اشاره به ایده منطق الفراغ شهید صدر از آن در مطالعات بین رشته ای فقه استفاده کرد مبنی بر اینکه فقیه باید در هر دو ساحت بازنگری داشته باشد؛ در مقام تعریف باید توجه به قیود و شرایط و مکان و زمان احکام داشته باشد و در مقام تحقق باید بررسی کند که برای اجرا و تحقق حکم آیا شیوه ای از طرف شارع بیان شده است و در غیر این صورت با استفاده از ظرفیت مطالعات بین رشته ای برای تحقق احکام راه کاری ارائه کرد.