الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت: از الگوی معیوب تا الگوی مطلوب

در پی تدوین الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت که در آن آرمان های پیشرفت و افق مطلوب کشور در پنج دهه آینده ترسیم شده است، رهبر انقلاب اسلامی دستگاه ها، مراکز علمی، نخبگان و صاحب نظران را به بررسی عمیق ابعاد مختلف سند تدوین شده و تکمیل و ارتقای این سند بالادستی فراخواندند. با توجه به فرمایشات رهبر انقلاب اسلامی این الگوی پایه، چارچوب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و معرف سیر کلی تحولات ایران در عرصه فکر، علم، معنویت و زندگی به سوی تمدن نوین اسلامی ایرانی در نیم قرن آینده است. علی رغم اهمیت بسیار بالای موضوع، متاسفانه پژوهش های کافی بر روی الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت انجام نشده است. از این رو مطالعه و بررسی عمیق الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت امری ضروری است.

ضرورت و اهداف پژوهش

الگوی اولیه و پایه اسلامی ایرانی پیشرفت، سندی بالادستی است که از سوی رهبر انقلاب اسلامی با هدف تبدیل ایران به خاستگاه تمدن نوین اسلامی ایرانی در مهر ۱۳۹۷ به نهادها و دستگاه های این کشور ابلاغ شده است. پس از انتشار و مطالعه اولیه الگوی پایه اسلامی ایرانی پپیشرفت، اشکالات متعددی در این سند یافت شد. علی رغم فراخوان رهبر انقلاب برای تکمیل و ارتقای الگوی پایه اسلامی، متاسفانه پژوهش های متنوعی بر روی این موضوع انجام نشده است و تنها یک پژوهش مرتبط در این زمینه وجود دارد. از این رو در این پژوهش، برای بررسی عمیق الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت و ارائه پیشنهاد برای ارتقای آن، به نقد الگوی پایه پیشرفت در حوزه های چیستی، چرایی و چگونگی پرداخته شده است.

روش انجام پژوهش

روش این پژوهش روش توصیفی- تحلیلی با محوریت متن بوده است و به دنبال معرفی اشکالات اساسی و راهکارهای کلیدی و ضروری اصلاح پایه اسلامی ایرانی پیشرفت الگو است. در این مقاله اساسا تعریف جدید و راهبردی ویژه ای از الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه شده است. در این پژوهش، با توجه به روش تحقیق آن، به تحلیل اشکالات اساسی الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت و اقدامات ضروری جهت اصلاح آن پرداخته شده است.

چیستی الگوی پایه

قبل از هر چیز باید چیستی الگوی پایه روشن شود. متن الگوی پایه خود را این چنین معرفی می کند: «الگوی پایه، چارچوب الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و معرف سیر کلی تحولات مطلوب ایران در عرصه فکر، علم، معنویت و زندگی بسوی تمدن نوین اسلامی ایرانی در نیم قرن آینده است.» درست است که این معرفی وجود دارد اما هویت این چارچوب مشخص نیست. به عبارت دیگر این الگوی پایه، نه یک برنامه راهبردیست، نه یک نقشه راه، نه یک چشم انداز و نه مجموعه ای از سیاست ها؛ بلکه ترکیبی نامعلوم از همه این هاست. نکته مهم دیگر که چیستی این سند را مخدوش می کند، شباهت آن با سایر اسناد ملی است.

مسائل و مشکلات سند الگوی پایه ی اسلامی ایرانی پیشرفت

ادبیات و ساختار نامناسب

متن سندی این چنینی باید ادبیاتی آموزشی داشته باشد. به این معنا که همه فهم و همه پذیر باشد، اجزایش در جای خود قرار گرفته باشند و مختصر و چکیده بوده و طولانی نباشد. این مهم باعث می شود که سند به راحتی ذهن و فکر مخاطب را فرا گرفته و مبنای عمل انسان ها و سازمان ها قرار گیرد. همچنین باید میان اجزای مختلف سند، ارتباط منطقی روشنی وجود داشته باشد.

فقدان اصلاح شناسی و تعریف مفاهیم به کار رفته

نکته دیگری که به چشم می خورد فقدان یک اصطلاح شناسی مشخص و دقیق برای تعریف مفاهیم به کار رفته در متن است.

استفاده از تعبیرهای نامناسب

علاوه بر فقدان تعاریف اولیه مفاهیم که فهم متن را مخدوش می کند، بنظر می رسد از تعبیر های نامناسبی هم استفاده شده که قابل استفاده در آن جایگاه نیست. این اشکال فراتر از فقدان تعاریف مفاهیم هست چرا که ممکن است مفاهیم تعریف هم شوند ولی همچنان تعابیر استفاده شده در متن نامناسب باشند.

تفسیر پذیری گسترده

متاسفانه متن به گونه ای نوشته شده که می توان برداشت های گوناگونی از آن داشت. علاوه بر مشخص نبودن تعارف اولیه و بکاربردن واژه های چندپهلو که بستر این تفسیر را فراهم می کنند و پیش تر بحث شدند؛ کلی گویی ها و مشخص نکردن جزئیات، عوامل دیگر گسترش تفسیرپذیری هستند.

تکرار های غیرضروری مضامین

شاید جدی ترین آسیب متن، تکرار غیر ضروری مضامین آن باشد که طولانی شدن غیر ضروری متن، کاهش اثر گذاری و تزاحم های درونی را در پی خواهد داشت و در فرآیند آموزش و ترویج هم اختلال  ایجاد خواهد کرد.

اقدامات ضروری جهت اصلاح الگوی پیشرفت

با توجه به حساسیت بالا و نقشی که الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت در آینده و سرنوشت ایران و اسلام دارد، اقدامات زیر برای اصلاح آن ضروری خواهد بود و لازم است نهاد های مردم نهاد و حکومتی، اجرایی شدن آن ها را با جدیت پیگیری کنند.

لزوم تجدید نظر در روش ارتقا و بازنویسی الگو

با توجه به کاستی های فراوان متن که به بخشی از آن ها در این مقاله اشاره شد و اکثرا هم اشکالاتی ابتدایی است، باید روش و روند ارتقا و بازنویسی این الگو تحول اساسی پیدا کند. تنها با این روش است که می توان در فرصتی قابل قبول به الگویی قابل قبول رسید؛ وگرنه با روش و روند فعلی، تا سال ۱۵۰۰ هم شاید نتوان به الگوی قابل قبولی رسید.

لزوم درگیری آحاد گوناگون جامعه برای تدوین سند

این سند ملی در صورتی می تواند معرف سیر کلی تحولات مطلوب ایران بسوی تمدن نوین اسلامی ایرانی در نیم قرن آینده و اثر گذار باشد که مورد قبول همه یا حداقل بخش قابل قبولی از مردم ایران بوده و برایشان مطلوبیت داشته باشد.

جمع بندی

الگوی اولیه پایه اسلامی ایرانی پیشرفت سندی بالادستی است که از سوی رهبر انقلاب اسلامی با هدف تبدیل ایران به خاستگاه تمدن نوین اسلامی ایرانی به نهادها و دستگاه های این کشور ابلاغ شده است. پس از بررسی الگوی پایه اسلامی ایرانی پپیشرفت، با روش توصیفی- تحلیلی، اشکالات متعددی مانند استفاده از ادبیات و ساختار نامناسب، تکرار های غیر ضروری مضامین و تفسیر پذیری گسترده شناسایی شدند. با توجه به حساسیت بالا و نقشی که الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت در آینده و سرنوشت ایران و اسلام دارد، اقداماتی همچون تجدیدنظر در روش ارتقا و بازنویسی الگو و درگیری آحاد گوناگون جامعه برای تدوین سند، برای اصلاح این سند ضروری خواهد بود.

این مطالعه در اندیشکده راهبردی شریف توسط علی کاشی در سال ۱۴۰۰ انجام شده ‌است.