بررسی وضعیت بیکاری جوانان در دهه ۹۰ و ارائه پیشنهادات سیاستی

اشتغال تمامی ابعاد زندگی یک فرد را تحت تاثیر قرار می دهد و اگر این مقوله حیاتی دچار خلل شود و یا به طور خاص فرد در دوره بیکاری به سر برد، پیامدهای منفی متعددی متوجه فرد، جامعه و دولت خواهد شد. بروز فقر، آسیب های روحی و روانی، آسیب های اجتماعی، کاهش رشد اقتصادی و افزایش هزینه های نهاد دولت و خانواده را می توان به عنوان برخی از پیامدهای بیکاری معرفی کرد. بنابراین پرداختن به مقوله اشتغال و رفع معضل بیکاری امری حیاتی است. به منظور شناخت موانع مهم در مسیر بهبود وضعیت اشتغال و با هدف سیاست گذاری اثر بخش در جهت رفع بیکاری، کسب آگاهی جامع و صحیح از وضعیت بیکاری در کشور بسیار تعیین کننده است.

ضرورت و اهداف پژوهش

ایران حدود ۲۲ میلیون نفر جمعیت جوان (۱۸ تا ۳۵ سال) دارد که اهمیت راهبردی این قشر برای کشور آشکار است. لکن جوانان با مشکلات و معضلاتی دست و پنجه نرم می کنند که زندگی شان را تحت تاثیر قرار داده است. معضل بیکاری یکی از این چالش هاست و به منظور اتخاذ سیاست های بهینه در جهت اشتغال زایی و رفع معضل یاد شده، آگاهی صحیح از وضعیت بیکاری جوانان امری ضروری است. از این رو در گزارش حاضر، با استفاده از شاخص هایی همچون نرخ و نسبت بیکاری، وضعیت بیکاری جوانان در دهه گذشته بررسی شده و راهکارهایی جهت حل معضل بیکاری ارائه شده است.

وضعیت بیکاری جوانان در دهه ۹۰

درحال حاضر از هر ۱۰ بیکار رسمی کشور، ۷ نفر جوان هستند در حالی که به دلایلی همچون کاهش جمعیت کل و جمعیت مشارکت کنندگان اقتصادی، در دهه ۹۰ از اندازه جمعیت بیکار جوان کاسته شده است. در سال ۱۴۰۰، از حدود ۷/۱ میلیون نفر بیکار در سن جوانی، ۷۰ درصد مرد و ۳۰ درصد زن بوده اند. سهم جوانان جویای کار دارای مدراک تحصیلی عالی (لیسانس به بالا) طی سال های دهه ۹۰ ، افزایش یافته و در انتهای دهه به ۵۱ درصد از جامعه جویای کار رسیده است. مطالعه دهه ۹۰ نشان از آن دارد که به صورت متوسط از هر ۱۰ فرد بیکار، ۸ نفر ساکن شهر و ۲ نفر ساکن روستا هستند.

بررسی وضعیت تاهل بیکاران جوان نشان می دهد که در سال ۱۴۰۰، حدود ۷۶ درصد از این افراد هرگز ازدواج نکرده اند و از اواسط دهه ۹۰ سهم این گروه از بیکاران افزایش یافته است. از سوی دیگر، از هر ۱۰ فرد بیکار جوان، ۸ نفر فرزندان سرپرست های خانوار هستند. نظاره به وضع فعالیت جوانان قبل از شروع دوره بیکاری آن ها بیان می کند به صورت تقریبی در اواخر دهه، از هر ۱۰ مرد جوان جویای کار، حدود ۷ نفر قبلا مشغول به کار بوده اند و از هر ۱۰ زن جوان جویای کار، بیش از ۶ نفر مشغول به تحصیل بوده اند. هم چنین میزان تمایل به اشتغال زنان خانه دار در دهه ۹۰ حدود ۲ برابر شده است. در سال ۱۴۰۰، ۸۶ درصد جوانان ابراز تمایل کرده اند که به صورت مزد و حقوق بگیری شاغل شوند و روند این نوع تمایل در دهه ۹۰ رو به افزایش بوده است. همچنین از هر ۱۰ بیکار جوان، حدود ۸ نفر تمایل به اشتغال در بخش خدمات را دارند. گفتنی است که میزان تمایل جوانان به اشتغال در بخش خدمات در دهه ۹۰ افزایش یافته است.

نرخ بیکاری جوانان

نرخ بیکاری عبارت است از نسبت افراد بیکار یک گروه سنی به جمعیت فعال (افرادی که امکان توانایی کار را دارند)،خواه شاغل یا بیکار، در همان گروه سنی. در سال ۱۴۰۰ نرخ بیکاری کل گروه جوانان ۵/۱۶ درصد محاسبه شد. بررسی تغییرات نرخ بیکاری جوانان در دهه ۹۰ نشان می دهد که در ابتدای دهه، نرخ بیکاری حدود ۲۰ درصد محاسبه شده است که پس از آن به صورت معنادار کاهش یافته و به ۶/۱۶ درصد در سال ۱۳۹۲ رسیده و از آن به بعد روند افزایشی تجربه کرده و مجدد به عدد ۲۰ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. در نهایت از آن سال تا سال ۱۴۰۰ روند کاهشی را طی کرده و البته در فاصله سال های ۱۳۹۷ تا ۹۸ شدت کاهش بیشتر بوده است. هم چنین نرخ بیکاری جوانان براساس تفکیک جنسی در سال ۱۴۰۰ نشان می دهد نرخ بیکاری زنان جوان ۲۷ درصد و بیش از ۲ برابر نرخ بیکاری مردان جوان است.

نسبت بیکاری جوانان

نسبت بیکاری عبارت است از نسبت افراد بیکار یک گروه سنی به کل جمعیت همان گروه سنی، چه توانایی کار داشته باشد چه نداشته باشند. در سال ۱۴۰۰، ۶/۷ درصد از جمعیت کل بیکاران جوان، جویای کار بوده اند. بررسی دهه ۹۰ نشان می دهد، در ابتدای دهه نسبت بیکاری ۲/۹ درصد محاسبه شده و در سال ۱۳۹۲ به ۷/۷ درصد کاهش یافته و از آن پس روند افزایشی پیموده و در سال ۱۳۹۶ به حالت پیشینه خود با عددی معادل ۱/۱۰ درصد رسیده است که پس از این روند افزایشی، مجددا تا انتهای دهه روند کاهشی را طی کرده است. هم چنین در سال ۱۴۰۰، نسبت بیکاری مردان جوان با عدد ۵/۱۰ درصد بیش از دو برابر نسبت بیکاری زنان جوان محاسبه شده است. بررسی نشان می دهد که تقریبا این نسبت در کل دهه ۹۰ برقرار بوده و همواره نسبت بیکاری مردان بیش از نسبت بیکاری زنان و نسبت بیکاری کل بوده است.

 پیشنهادات سیاستی جهت حل معضل بیکاری

معضل بیکاری یکی از موضوعات مهمی است که در صورت رفع نشدن آن عواقب سنگینی هم چون آسیب های روحی روانی، مشکلات اقتصادی و… را به دنبال خواهد داشت. از این رو با توجه به وضع موجود بیکاری جوانان و به منظور بهینه سازی سیاست های اشتغال زایی، موارد سیاستی زیر پیشنهاد می شود:

• تمرکز بر توسعه و ارتقاء واحدهای اقتصادی و احیای واحدهای اقتصادی غیرفعال و نیمه فعال با قابلیت احیاء، به منظور ایجاد فرصت های شغلی مزدبگیری و حقوق بگیری، به گونه ای که جوانان جویای کار تمایل و توانایی اشتغال به آن را داشته باشند؛
• اتخاذ سیاست های مهارت افزایی ویژه برای زنان به به خصوص در دوره آموزش عالی با هدف کاهش نرخ بالای بیکاری آن ها؛
• تمرکز بر اتخاذ سیاست های اشتغال زایی با هدف توسعه و ارتقاء بخش کشاورزی به منظور رفع معضل بیکاری در روستاها و شهرهای کوچک؛
• تمرکز بر سیاست های اشتغال زایی محله محور در مناطق شهری، به گونه ای که زنان بتوانند مبتنی بر شرایط زندگی خود به صورت مزد بگیری و حقوق بگیری در واحدهای اقتصادی، که ترجیحا زنان کارفرمای آن هستند، مشغول به کار شوند.

جمع بندی

اشتغال تمامی ابعاد زندگی یک فرد را تحت تاثیر قرار می دهد که اگر این مقوله حیاتی دچار خلل شود پیامدهایی همچون بروز فقر، آسیب های روحی و روانی، آسیب های اجتماعی، کاهش رشد اقتصادی و… را به دنبال دارد. در سال ۱۴۰۰ نرخ بیکاری کل گروه جوانان ۵/۱۶ درصد محاسبه شده است. بررسی تغییرات نرخ بیکاری جوانان در دهه ۹۰ نشان می دهد که در ابتدای دهه، این رقم به حدود ۲۰ درصد نیز رسیده است. هم چنین در سال ۱۴۰۰، نسبت بیکاری مردان جوان با عدد ۵/۱۰ درصد بیش از دو برابر نسبت بیکاری زنان جوان محاسبه شده است. از این رو با توجه به وضع موجود بیکاری جوانان و پیامدهای منفی بیکاری، راه حل هایی سیاستی مانند تمرکز بر توسعه و ارتقاء واحدهای اقتصادی و احیای واحدهای اقتصادی غیرفعال و نیمه فعال و اتخاذ سیاست های مهارت افزایی ویژه برای زنان پیشنهاد می شود.

این مطالعه در اندیشکده سیاست پژوهی و مطالعات راهبردی به آیند توسط بهزاد خلیلی در سال ۱۴۰۱ انجام شده ‌است.