آموزش، علم و فناوریپژوهش‌های برتر سال ۹۹سند خلاصه سیاستیطراحی ساز و کارفناوری و نوآوری

ساز و کارهای ضمانت اعتباری فعالیت های فناورانه

بررسی وضعیت کنونی نظام ضمانت برای شرکت ‌های دانش ‌بنیان در ایران و ارائه اقداماتی برای بهبود آن

یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی، حمایت از شرکت های دانش بنیان و به تبع آن تامین مالی این شرکت هاست. نداشتن وثیقه مناسب برای دریافت تسهیلات و ضمانت نامه های تعهد قراردادی، از جمله مشکلات اساسی این شرکت هاست که در کشورهایی چون آلمان، ترکیه و آمریکا این مشکل با ایجاد نهادهای ضمانت حل شده است. در ایران، عدم وجود نهاد متولی، عدم شفافیت اطلاعات، نبود یک پایگاه داده‌ای جامع و قابل اعتماد و ضعف در ارزیابی چندجانبه منجر به سخت شدن دسترسی شرکت ها به ضمانت و عدم ارزیابی صحیح شرکت های دانش بنیان شده است. بنابراین استفاده از یک نهاد متولی ضمانت و نهادی مستقل برای ارزیابی همه جانبه شرکت ها ضروری است.

ضرورت و اهداف پژوهش

توسعه اقتصادی به عنوان یکی از اساسی ترین اهداف اجتماعی، همیشه جزو اولویت های اصلی ملت ها برای رسیدن به رشد و رفاه اقتصادی مطرح بوده است. از میان عوامل متعدد تاثیرگذار در رشد اقتصادی، نقش فناوری و نوآوری از همه بیشتر است. به همین دلیل، توجه به توسعه فناوری و به تبع آن نوآوری اهمیت بالایی دارد. بنابراین پرداختن به نوآوری و ضرورت توسعه آن در اقتصاد کشور جزو الزامات اساسی توسعه اقتصادی به شمار می رود. تامین مالی علی الخصوص تامین نیازهای مالی شرکت های دانش بنیان یکی از نیازهای اصلی نوآوری است، یکی از مشکلات اصلی این شرکت ها، نداشتن وثیقه مناسب برای دریافت تسهیلات و ضمانت نامه های تعهد قراردادی است. این مشکل در برخی از کشورها با تاسیس نهادهای ضمانت مرتفع گردیده است. در این پژوهش، با بررسی تجارب کشورهای مختلف پیشنهادهایی برای بهبود نظام ضمانت در ایران ارائه می شود.

روش شناسی پژوهش

در این پژوهش، آسیب شناسی وضعیت کنونی در نهاد ضمانت فعالیت های فناورانه و نوآورانه، با استفاده از نظر صاحب نظران و خبرگان و بر اساس روش تحقیق تئوری سازی داده بنیاد انجام شده است. گروه اول مصاحبه شوندگان، افرادی مانند مدیران شرکت های موفق دانش بنیان هستند که در خصوص مشکلات و چالش های شرکت های دانش بنیان اطلاعات مناسبی دارند و گروه دوم صندوق های فعال در حوزهصدور ضمانت انتخاب شده اند.

ضمانت نامه و آسیب شناسی آن در ایران

ضمانت نامه نوعی ابزار یا قرارداد متداول در قراردادهای داخلی و بین المللی است که به موجب آن، مشتری (پیمانکار یا وام گیرنده) نزد مضمون له (کارفرما یا وام دهنده)، ضمانت می شود و تعهدات وی بر ضمّه ضامن (بانک یا صندوق ضمانت) است. در واقع، نوعی وثیقه است که برای تضمین و امنیت بخشیدن به تعهدات قراردادی صادر شده و به دو گروه ضمانت نامه اعتباری و ضمانت نامه قراردادی تقسیم می شود.

مدل آسیب شناسی وضع موجود نشان می دهد که نبود یک پایگاه داده‌ای جامع و قابل اعتماد و ضعف در ارزیابی چندجانبه به همراه عدم شفافیت اطلاعات و عدم گردش آن بین صندوق ها منجر به عدم امکان اعتبارسنجی مناسب در نهادهای ارائه دهنده خدمات ضمانتی شده است. از طرفی دیگر، این عدم شفافیت اطلاعات به همراه شرایط رکود، فشار سیاسی بر صندوق ها، بالا بودن ریسک ضمانت و نبود نهاد متولی برای حوزه ضمانت، منجر به توجه صرف به ارزیابی های مالی به جایی ارزیابی های همه جانبه شده است. در نهایت، این موارد، سخت شدن دسترسی شرکت ها به ضمانت و عدم ارزیابی صحیح شرکت های دانش بنیان را به همراه داشته است.

راهکارهای پیشنهادی برای بهبود نظام ضمانت در ایران

مطالعه نظام ضمانت در کشورهای آلمان، ترکیه، آمریکا، چین، ژاپن و کره جنوبی نشان می دهد که وجود انواع ضمانت نامه های قراردادی و اعتباری، ضمانت سرمایه گذاری، نهاد هماهنگ کننده صندوق های ضمات، نهاد تامین مالی تخصصی، حمایت نهادهای دولتی و برنامه های مشاوره مدیریتی برای شرکت ها از عوامل مهم در کارکرد صحیح نهاد ضمانت در این کشورها است. شرایط کنونی ضمانت در ایران نیازمند اقداماتی بنیادی و راهبردی برای توسعه این نظام است. اقدامات پیشنهادی این پژوهش در ادامه ارائه می شود.

اقدامات بنیادین

منظور از اقدامات بنیادین، اقداماتی است که به تصمیم گیری های کلان، نظیر مصوبه مجلس و هیئت وزیران نیاز دارند و موفقیت آن ها مستلزم همکاری نهادها و سازمان های حاکمیتی در سطوح عالی است.

یکی از مسائل مهم مطرح شده توسط صاحب نظران در مصاحبه ها، نبود نهاد متولی برای حوزه ضمانت است. در حال حاضر صندوق های غیردولتی پژوهش و فناوری زیر نظر صندوق نوآوری و شکوفایی عمل می کنند. همچنین صندوق های دولتی ضمانت نیز بر اساس سازوکارهای تصویب شده در هیئت وزیران اداره می شوند. این در حالی است که وجود نهاد متولی ضمانت از یکسو وحدت رویه ایجاد کرده و روال ها را سامان می دهد و از سوی دیگر موجب افزایش اعتبار صندوق های ضمانت می شود. این نهاد می تواند نقش پشتیبان نهادهای ضمانت را نیز ایفا کند و در شرایط خاص با سازوکارهایی از جنس تسهیم ریسک، از آنها حمایت کند.

ارزیابی شرکت ها به عنوان یکی از ارکان اصلی برای حمایت از شرکت ها و ارائه خدمات به آن ها، باید تمامی وجوه شرکت ها را منعکس کرده و همه جانبه باشد. چرا که صرفا ارزیابی مالی نمی تواند رتبه بندی مناسبی از شرکت ها ارائه دهد. برای طراحی سازوکار ارزیابی همه جانبه، نهاد ارزیابی متمرکز باید مستقل باشد و استفاده از شاخص های دقیق، سیستم ارزیابی دقیق، استانداردها و پایگاه داده‌ای غنی مورد توجه قرار گیرد. همچنین شبکه‌ای بودن ارزیابی می تواند فرآیند را تسهیل کند.

اقدامات راهبردی

اقدامات راهبردی برخلاف گروه پیشین، با استفاده از امکانات نهادی موجود قابل اجرا است و با وجود آن که در سطح کلان نیست، تاثیر قابل توجهی بر گسترش ضمانت اعتباری در ایران دارد. اقدامات راهبردی پیشنهادی این پژوهش به شرح زیر است:

  • استفاده از سازوکارهای تسهیم ریسک توسط نهادهای حمایتی: صندوق های غیردولتی پژوهش و فناوری به علت داشتن سرمایه کم، توانایی پذیرش ریسک های بالا را ندارند. این موضوع، حجم ضمانت ها را کاهش می دهد. از طرفی، تزریق منابع به این صندوق ها دقت ارزیابی آن ها را کاهش داده و مخاطرات اخلاقی ایجاد می کند. استفاده از سازوکارهای تسهیم ریسک علاوه بر بالابردن قدرت صندوق ها، کیفیت ارزیابی ها را حفظ می کند. چرا که ضمانت نامه های نکول شده تنها در صورت حصول اطمینان از عدم مشکل در ارزیابی به صندوق پرداخت می شود.
  • تعامل بیشتر صندوق های ضمانت با بانک ها: یکی از اقدامات موثر در فضای موجود، تعامل بیشتر صندوق های ضمانت با بانک ها، خصوصا بانک های تخصصی نظیر بانک صنعت و معدن است. از این طریق زمینه استفاده از منابع بانکی و وام برای پشتیبانی از ضمانت فراهم می شود که برای صندوق هایی با سرمایه کم بسیار ضروری بوده و از ورشکستگی آن ها جلوگیری می کند.
  • گسترش فضای ضمانت با گسترش نمایندگی صندوق های بزرگ: یکی دیگر از راهکارهای توسعه فضای ضمانت، گسترش نمایندگی صندوق هایی است که سرمایه زیادی دارند. برای مثال صندوق توسعه تعاون می تواند ٣٠ درصد از منابع خود را به صدور ضمانت در حوزه شرکت های دانش بنیان اختصاص دهد.
  • افزایش همکاری بین صندوق های ضمانت: بررسی ها نشان گر عدم همکاری و تعامل صندوق ها با یکدیگر است. این درحالی است که تعامل صندوق ها حتی قبل از تشکیل نهاد متولی، از طریق به اشتراک گذاشتن بنگاه های بدحساب، انتقال تجربیات و صدور ضمانت نامه های مشترک در بهبود نظام ضمانت بسیار تاثیرگذار است.
  • صدور ضمانت اتکایی: نکول بالای ضمانت در برخی از صندوق ها سبب شده است که بیمه کردن پرتفوی ضمانت صندوق ها به صرفه نباشد. جایگزین بیمه اتکایی برای پشتیبانی از ضمانت ها به عنوان ضمانت اتکایی، می تواند نقش موثری در توسعه فضای ضمانت داشته باشد. چرا که صندوق های غیردولتی پژوهش و فناوری با سرمایه کمتر، می توانند به پشتوانه صندوق های ضمانت دولتی با سرمایه قابل توجه، ضمانت نامه صادر کنند.

جمع بندی

تامین مالی شرکت های دانش بنیان به منظور توسعه اقتصاد و نوآوری در کشور ضروری است که با استفاده از نظام ضمانت میسرخواهد بود. بدین منظور، اقدامات بنیادین پیشنهادی شامل ایجاد یک نهاد متولی ضمانت و طراحی سازوکار ارزیابی همه جانبه توسط یک نهاد مستقل است. همچنین با اقدامات راهبردی همچون استفاده از سازوکارهای تسهیم ریسک توسط نهادهای حمایتی، تعامل بیشتر صندوق های ضمانت با بانک ها، گسترش فضای ضمانت با گسترش نمایندگی صندوق های بزرگ و صدور ضمانت اتکایی، می توان گام های موثری جهت بهبود ضمانت در ایران برداشت.

این مطالعه در پژوهشکده مطالعات فناوری با همکاری روح‌اله ابوجعفری انجام شده است.

امتیاز کاربر ۵ (۱ رای)

پژوهشکده مطالعات فناوری

پژوهشکده‌ مطالعات فناوری می‌کوشد با انجام و پشتیبانی از تحقیقات میان‌رشته‌ای در کلاس جهانی؛ کمک به شکل‌گیری جامعه‌ی متخصصان و پژوهشگران؛ و تلاش برای هماهنگی افراد و گروه‌های مرتبط، مهم‌ترین مسائل کشور در حوزه‌ی رشد و توسعه‌ی فناوری را شناسایی کند و به آن‌ها پاسخ دهد. ورود به صفحه انديشکده

روح‌اله ابوجعفری

دکتری سیاست گذاری علم و فناوری

نوشته های مشابه

یک دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا